Czy będzie problem z uznawaniem rozwodów administracyjnych za granicą?

Projekt nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzający administracyjne rozwody (w urzędach stanu cywilnego) został już przyjęty przez rząd i trafił do Sejmu. Przewiduje on możliwość rozwiązania małżeństwa (z co najmniej rocznym stażem) w Urzędzie Stanu Cywilnego. Warunkiem jest nieposiadanie wspólnych małoletnich dzieci. Kolejną przesłanką jest trwały i zupełny rozkład pożycia, co małżonkowie będą potwierdzać poprzez złożenie oświadczenia.

– W przyjętej konstrukcji kierownik USC nie „rozwodzi”, lecz przyjmuje zgodne oświadczenia stron o rozwiązaniu małżeństwa lub odmawia ich przyjęcia, jeśli nie zostały spełnione ustawowe przesłanki. Jego rola ogranicza się do zarejestrowania oświadczeń małżonków i poczynienia odpowiedniej wzmianki do aktu małżeństwa o jego rozwiązaniu – tłumaczy dr Marcin Margoński, notariusz specjalista z zakresu obrotu międzynarodowego.

Czy brytyjski urząd uzna polski rozwód?

Jego zdaniem przyjęcie koncepcji, że kierownik USC tylko rejestruje oświadczenia małżonków o rozwiązaniu małżeństwa, spowoduje, że w niektórych krajach takie rozwody mogą nie być honorowane. O ile tego problemu nie będzie w państwach unijnych, to już w takich krajach jak Wielka Brytania, Szwajcaria czy Norwegia może on zaistnieć, bo kwestia ta jest regulowana na mocy konwencji haskiej o uznawaniu rozwodów i separacji.

Czytaj więcej

Prawo rodzinne

Rozwód przed urzędnikiem? RPO ostrzega przed utratą prawa do alimentów

Małżonek zmuszony do rozwodu przed urzędnikiem stanu cywilnego może w efekcie zostać pozbawiony p...

– Zgodnie z art. 1 konwencji stosuje się ją do uznawania rozwodów i separacji „orzeczonych” w innym umawiającym się państwie w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu oficjalnie uznanym w tym państwie, które są w tym państwie prawnie skuteczne. Gdyby polski organ dokonywał rozwodu, a nie tylko przyjmował oświadczenia stron złożone jako actus contratius do aktu małżeństwa, wówczas nie byłoby problemu. W tej jednak koncepcji nasze rozwody administracyjne sytuują się niebezpiecznie blisko koncepcji prywatnych rozwodów konsensualnych – wskazuje dr Margoński.

To oznacza ryzyko, że osoba, która rozwiąże małżeństwo w USC, po wyjeździe do Wielkiej Brytanii, Szwajcarii czy Norwegii, nie będzie mogła się pobrać, bo w myśl tamtejszych przepisów będzie traktowana nadal jako pozostająca w związku. To może spowodować taki problem dla Polaków na Wyspach, w Szwajcarii i Norwegii, jaki dziś mają Ukraińcy, którzy wzięli rozwód administracyjny w swoim kraju. 

– W relacjach polsko-ukraińskich kwestia jest regulowana umową bilateralną i Polska, nie uznając tamtejszych rozwodów administracyjnych z mocy prawa, wymaga przeprowadzenia procedury uznania rozwodu administracyjnego (np. przed zawarciem nowego związku małżeńskiego). W takiej procedurze musi uczestniczyć dwoje małżonków. To prowadzi do kosmicznych sytuacji, w których np. rozwiedziona od 15 lat Ukrainka, zanim weźmie ślub w Polsce, musi odszukać byłego męża i z jego udziałem przed polskim sądem uznać wcześniejszy rozwód  – ostrzega dr Margoński.

Ministerstwo Sprawiedliwości nie widzi zagrożeń

Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości nie ma takiego niebezpieczeństwa. Według stanowiska resortu sposób unormowania instytucji pozasądowego rozwiązania małżeństwa nie będzie budził wątpliwości i nie powinien rodzić problemów z uznaniem jego skutków prawnych na terytorium państw spoza UE, w tym państw-stron konwencji haskiej o uznawaniu rozwodów i separacji. Rozwody pozasądowe z powodzeniem funkcjonują już w innych państwach europejskich, tj. Estonii, Francji, na Łotwie, Hiszpanii, Portugalii, Rumunii, Słowenii, Norwegii, we Włoszech czy na Ukrainie. Można je uzyskać przed kierownikiem USC, innym organem publicznym czy też w ramach czynności przed notariuszem. – Podstawową zasadą wynikającą z konwencji jest uznanie rozwodu, jeśli został orzeczony zgodnie z prawem kraju, w którym go wydano, chyba że jest sprzeczny z porządkiem publicznym kraju, w którym ma być uznany – informuje MS.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Kiedy rozwód przed notariuszem? Ministerstwo stawia sprawę jasno

Notariusze chcieliby móc rozwodzić i przekonują, że są do tego przygotowani. MS nie wyklucza tego...

Ministerstwo podkreśla, że koniecznym elementem procedury pozasądowego rozwiązania małżeństwa będzie czynność organu publicznego o charakterze rejestracyjnym – tj. dołączenie wzmianki dodatkowej o konstytutywnym charakterze – dokonywana po uprzedniej ocenie określonych przesłanek ustawowych. – Daje to podstawy do traktowania rozwodu pozasądowego, który uzależniony jest od dokonania tej właśnie wzmianki dodatkowej w akcie małżeństwa, jako „orzeczenia” w szerokim rozumieniu tego słowa i to nie tylko na gruncie przepisów unijnych, ale także na gruncie aktów prawa międzynarodowego, w tym konwencji haskiej o uznawaniu rozwodów i separacji. W ocenie MS niezasadna jest zmiana projektowanych unormowań i przyznania kierownikowi USC uprawnień do „orzekania rozwodów”.

Obaw tych nie podziela również prof. Magdalena Szafranek, przewodnicząca komisji kodyfikacyjnej prawa rodzinnego, która opracowała projekt. Przyznaje jednak, że wątpliwości dotyczące uznawania rozwodów pozasądowych w państwach pozaunijnych były przedmiotem dyskusji ekspertów pracujących nad przygotowaniem projektu. 

Polskie tłumaczenie konwencji wprowadza w błąd

– Kluczowe znaczenie ma art. 1 konwencji o uznawaniu rozwodów i separacji i jego tłumaczenie. Zgodnie z oryginalną wersją językową powołany przepis stanowi, że: „The present Convention shall apply to the recognition in one Contracting State of divorces and legal separations obtained in another Contracting State which follow judicial or other proceedings officially recognized in that State and which are legally effective there”. W przepisie tym nie posłużono się sformułowaniem odnoszącym się do „orzekania”. Co prawda, pojęcie to zostało użyte w polskim tłumaczeniu dokumentu, jednak nie będzie ono wykorzystywane przez organy innych państw – tłumaczy prof. Szafranek. Jak dodaje, z raportu do konwencji z 1970 r. (pkt 13) wynika, że nie są nią objęte tzw. rozwody umowne (kontraktowe). 

– A contrario rozwody przewidziane w projektowanej ustawie będą uznawane na podstawie konwencji z 1970 r. We wskazanym kontekście najistotniejsze znaczenie ma sprawowanie funkcji kontrolnej przez państwo. Wyraża się ona w tym, że w „postępowaniu rozwodowym” decydującą rolę odgrywa „czynnik urzędowy”, a małżonkowie nie mogą samodzielnie rozwiązać małżeństwa  – mówi prof. Szafranek. 

– Z projektowanych regulacji wynika, że kierownik urzędu stanu cywilnego będzie sprawował funkcję kontrolną (jego udział jest konstytutywny i konieczny do rozwiązania małżeństwa; ma on możliwość odmowy przyjęcia zapewnień i oświadczeń). A to oznacza, że projektowana procedura spełnia wymagania stawiane przez konwencję – dodaje.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Szybkie rozwody nie dla notariuszy. Urzędnik zakończy małżeństwo

Trwają prace nad wprowadzeniem możliwości pozasądowego rozwiązania małżeństwa. Ministerstwo Spraw...

Takiego zagrożenia nie widzi także Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych – Nie obawialibyśmy się problemów związanych z brakiem możliwości uznania rozwodów pozasądowych, o ile wejdą one do naszego porządku prawnego w kontekście konwencji haskiej, albowiem rozwody pozasądowe wyczerpywać będą przewidziane w tej konwencji, „inne postępowanie oficjalnie uznane w tym państwie, które jest  w tym państwie prawnie skuteczne”. Należy podkreślić, że tłumaczenia aktów prawnych międzynarodowych nie zawsze oddają istotę problemu i lepiej jest sięgać do oryginalnego tekstu  – mówi Katarzyna Piotrowska, prezes Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce.

Jak dodaje, w przypadku jakichkolwiek wątpliwości obywatele innych państw mogą nadal wystąpić o rozwód do sądu, o ile występuje jurysdykcja sądu polskiego. W żadnym wypadku nie należy dokonywać w projekcie dalszych zmian językowych – by kierownik Urzędu Stanu Cywilnego „orzekał rozwód” zamiast „rejestrował zgodne oświadczenia stron”. Orzekanie to kompetencja wyłącznie sądu, który rozstrzyga kwestię sporną.