Komisarzom nie podoba się ministerstwo w rękach Prokuratora Generalnego

Pierwszym sygnałem zmian w pozytywnym kierunku jest zainicjowana przez prezydenta Andrzeja Dudę nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym, która likwiduje Izbę Dyscyplinarną i tworzy w jej miejsce Izbę Odpowiedzialności Zawodowej. Inicjatywa prezydenta pozwoliła zaakceptować KE polski Krajowy Plan Odbudowy, który obejmuje 24 mld euro dotacji i 12 mld euro preferencyjnych pożyczek z budżetu UE. Komisja przyjęła plan, ale pierwsze pieniądze popłyną, dopiero gdy Polska udowodni, że wypełnia tzw. kamienie milowe dotyczące sądownictwa. Bruksela musi mieć pewność, że nowy system dyscyplinowania sędziów wyklucza karanie za wydane wyroki, zadawanie pytań prejudycjalnych do TSUE i za podważanie statusu innych sędziów.

Tydzień temu wątpliwości w sprawie ustawy zgłaszała Vera Jourova, wiceprzewodnicząca KE ds. wartości. Teraz w rozmowie z grupą dziennikarzy europejskich mediów, w tym „Rzeczpospolitą”, wyjaśnia swoje stanowisko.

– Chcę wszelkich możliwych gwarancji dla polskich sędziów, że nie grożą im postępowania dyscyplinarne za wydawane wyroki – powiedziała Jourova.

Ustawa jest oceniana przez ekspertów KE.

– Chciałabym zobaczyć gwarancje, że polscy sędziowie nie będą narażeni na niesprawiedliwe postępowania dyscyplinarne. To nie ideologiczne, ale prawne zastrzeżenia. Wierzę, że pieniądze powinny być użyte przez Polskę w najlepszy możliwy sposób, szczególnie gdy obserwujemy heroiczną pracę ludzi i poparcie dla uchodźców ukraińskich. Jak są kryteria, muszą być w pełni wykonane. Nie chcę niejednoznaczności – powiedziała czeska komisarz.

Wskazówki dla Polski

W opublikowanym w środę raporcie o praworządności w UE w części dotyczącej Polski KE przypomina wszystkie problemy. Mówi o potrzebie rozwiązania obaw związanych z niezawisłością sądów, w szczególności tych określonych w procedurze art. 7 unijnego traktatu, a także o obowiązku przestrzegania orzeczeń TSUE dotyczących praworządności, o zobowiązaniach podjętych w KPO. Poza przewinieniami wagi ciężkiej, za które grożą konsekwencje traktatowe, raport wskazuje na problemy mniejszej wagi i przedstawia rekomendacje. Nie są to wiążące zalecenia, ale wskazówki, gdzie Bruksela widzi problemy praworządności.

Polsce zaleca więc oddzielenie funkcji ministra sprawiedliwości od prokuratora generalnego i zapewnienie funkcjonalnej niezależności prokuratury od rządu. Wskazuje na konieczność wzmocnienia przepisów dotyczących uczciwości poprzez wprowadzenie zasad lobbingu i znormalizowanego internetowego systemu oświadczeń majątkowych urzędników publicznych i posłów. Wskazuje na bezkarność osób na wysokich stanowiskach i apeluje o zapewnienie niezależnych i skutecznych dochodzeń i ścigania, a także o zajęcie się immunitetami najwyższego kierownictwa i powstrzymanie się od wprowadzania do ustawodawstwa klauzul o bezkarności.

Czytaj więcej

Prawnicy

Bruksela chce odebrania Ziobrze części władzy

Komisja Europejska chce rozdzielenia w Polsce funkcji ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, czyli zapewnienia niezależności działań prokuratury od rządu.

Komisja nawołuje też do przestrzegania sprawiedliwych, przejrzystych i niedyskryminujących procedur przyznawania koncesji na prowadzenie działalności mediom. A także o wzmocnienie niezależnego zarządzania i niezależności redakcyjnej mediów publicznych.

Wskaźniki w dół

Bruksela zainteresowała się też utrudnianiem działalności Najwyższej Izby Kontroli. Dlatego mówi o konieczności zapewnienia bardziej systematycznych działań następczych w związku z ustaleniami NIK oraz o umożliwieniu szybkiego mianowania członków kolegium NIK. Wreszcie niepokoją ją coraz gorsze warunki działania organizacji pozarządowych. Rekomenduje poprawę ram działania społeczeństwa obywatelskiego RPO.

Nie tylko KE uważa, że polskie sądownictwo nie jest niezależne. Podobnie krajowa opinia publiczna – tylko 24 proc. Polaków ocenia, że poziom niezależności sądów i sędziów jest „w miarę dobry lub bardzo dobry”. Jeszcze niższy – bo 19 proc. – jest ten odsetek wśród firm. Sytuacja pogarsza się z roku na rok. W 2016 r., gdy reforma sądownictwa dopiero się rozpoczęła, wskaźniki te wynosiły 45 i 35 proc.