.
Dodatkowo, Sejm kontroluje sposób zarządzania budżetem państwa.
Senat, druga z izb Parlamentu, również jest organem władzy ustawodawczej.
Składa się ze 100 senatorów wybieranych na czteroletnie kadencje. W wyborach do Senatu może startować obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat. Podobnie, jak w przypadku wyborów do Sejmu, kandydatem na senatora nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Kandydatów na senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy.
Obrady Senatu są jawne, a jego posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych uchwałą Senatu lub przez Marszałka Senatu
9
.
Organami Senatu są Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów oraz komisje Senatu.
Marszałek oraz wicemarszałkowie (może ich być co najwyżej czterech) wybierani są przez Senat bezwzględną większością głosów, a prawo do zgłaszania kandydatów ma grupa złożona z co najmniej 10 senatorów.
Marszałek oraz wicemarszałkowie tworzą Prezydium Senatu.
Senat powołuje komisje stałe oraz komisje nadzwyczajne, wybiera i odwołuje ich przewodniczących i członków. Komisje Senatu są organami powołanymi do rozpatrywania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz spraw przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu. Komisje te rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdania dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm
10
.
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. Konwent Seniorów tworzą Marszałek, wicemarszałkowie, senatorowie reprezentujący kluby senackie oraz przedstawiciele porozumień, a także klubów parlamentarnych, jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów
11
.
Funkcje Senatu
Senat pełni funkcję ustawodawczą, którą wykonuje razem z Sejmem. Senat, jako jeden z dwóch organów władzy ustawodawczej ma prawo do inicjatywy ustawodawczej i uczestniczy w uchwalaniu ustaw.
My-wyborcy: jakie mamy prawa?
Każdy obywatel Polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, posiada prawo wybierania (tzw. czynne prawo wyborcze).
Nie mogą jednak głosować osoby, które:
- pozbawiono praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub Trybunału Konstytucyjnego;
- ubezwłasnowolniono prawomocnym orzeczeniem sądu.
Możemy też uczestniczyć w pracach Komisji wyborczej jako mężowie zaufania lub obserwatorzy społeczni.
Mężem zaufania lub obserwatorem społecznym może być osoba, której przysługuje czynne prawo wyborcze, nie może być zaś osoba kandydująca w wyborach, komisarz wyborczy, pełnomocnik komitetu wyborczego, urzędnik wyborczy, ani członek komisji wyborczej.
W jaki sposób zostać mężem zaufania lub obserwatorem społecznym i jakie przysługują nam wówczas prawa?
Mężowie zaufania wyznaczani są przez pełnomocników wyborczych reprezentujących komitety wyborcze. Do każdej z komisji wyborczej w okręgu, w którym zarejestrowano listę danego komitetu wyborczego, pełnomocnik wyborczy wyznaczyć może jednego męża zaufania. Jeśli więc chcemy pełnić funkcję męża zaufania, powinniśmy zgłosić się do wybranego komitetu wyborczego.
Obserwatorzy społeczni wyznaczani są przez zarejestrowane w Polsce stowarzyszenia lub fundacje, które w celach statutowych zapisały troskę o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Każde takie stowarzyszenie lub fundacja ma prawo wyznaczyć po jednym obserwatorze społecznym do danej komisji wyborczej. Wszyscy zainteresowani pełnieniem roli obserwatora powinni zatem zgłosić się do takich właśnie organizacji.
Jakie prawa realizują w imieniu wyborców mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni?
Mąż zaufania lub obserwator społeczny mają prawo:
- przebywać w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, głosowania, liczenia głosów i sporządzania protokołów, oraz wprowadzania danych do systemu komputerowego
- nagrywać i fotografować czynności obwodowej komisji wyborczej przed rozpoczęciem i po zakończeniu głosowania oraz nagrania te rozpowszechniać
- otrzymać kopię protokołu obwodowej komisji wyborczej z wynikami głosowania.
Mąż zaufania ma także prawo być obecnym przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do komisji wyższego szczebla oraz może wnosić uwagi do protokołu.
Tych dwóch uprawnień nie mają obserwatorzy społeczni!
Szerzej o uprawnieniach i obowiązkach mężów zaufania oraz obserwatorów społecznych napiszemy w kolejnej, trzeciej części Przewodnika wyborczego, która ukaże się w październiku.
Prawa i obowiązki komitetów oraz zasady finansowania kampanii wyborczej
Kto może zgłaszać kandydatów na posłów i senatorów?
Zgodnie z polskim prawem, wyłączne prawo do zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów mają komitety wyborcze. One też prowadzą kampanię wyborczą na rzecz swoich kandydatów oraz odpowiadają za pozyskiwanie i wydatkowanie środków przeznaczonych na kampanię. Komitet wyborczy może być utworzony najwcześniej w dniu ogłoszenia postanowienia o zarządzeniu wyborów.
Prawo do tworzenia komitetów wyborczych mają zarówno partie polityczne, koalicje wyborcze (dwie lub więcej partii), jak i wyborcy.
Jeśli komitet tworzony jest przez jedną partię, funkcję komitetu pełni organ partii politycznej upoważniony do reprezentowania jej na zewnątrz.
Komitet wyborczy wyborców utworzyć może 15 osób mających prawo wybierania (tzw. czynne prawo wyborcze), przy czym utworzenie komitetu musi być poparte podpisami 1000 obywateli uprawnionych do głosowania.
Komitet wyborczy zobowiązany jest do wyznaczenia pełnomocnika, który dokonuje wszelkich czynności w imieniu komitetu oraz pełnomocnika finansowego, prowadzącego i odpowiedzialnego za finansowy aspekt działalności komitetu.
Pełnomocnik komitetu wyborczego dokonuje wszelkich czynności w imieniu i na rzecz komitetu. Do jego obowiązków należy m.in.
- powiadomienie właściwego organu wyborczego (a więc, Państwowej Komisji Wyborczej lub komisarza wyborczego) o utworzeniu komitetu wyborczego poprzez złożenie wniosku wraz z niezbędnymi dokumentami,
- zgłoszenie do właściwej okręgowej komisji wyborczej listy kandydatów na posłów i senatorów,
- zgłoszenie członków do obwodowych komisji wyborczych.
Pełnomocnik finansowy komitetu wyborczego
odpowiada za całość jego działalności finansowej. Pełnomocnikiem finansowym nie może być kandydat na posła lub senatora, pełnomocnik wyborczy, a także funkcjonariusz publiczny w rozumieniu art. 115 § 13 Kodeksu karnego
12
.
Finansowanie kampanii wyborczej
Wyłączne prawo do prowadzenia kampanii wyborczej przysługuje komitetowi wyborczemu. Komitet może rozpocząć pozyskiwanie i wydatkowanie środków finansowych dopiero wówczas, gdy Państwowa Komisja Wyborcza wyda postanowienie, że przyjęła zawiadomienie o jego utworzeniu. Z chwilą otrzymania postanowienia i otworzenia rachunku bankowego, komitet może zbierać i wydawać środki finansowe celem organizacji spotkań wyborczych oraz promocji kandydatów.
Pełną odpowiedzialność za finansowy aspekt działalności komitetu wyborczego ponosi jego pełnomocnik finansowy - odpowiedzialność ta ma charakter nieograniczony i dotyczy całości jego osobistego majątku. Bez pisemnej zgody pełnomocnika, komitet nie może zaciągać żadnych zobowiązań finansowych.
Komitet wyborczy, w terminie 7 dni od dnia przyjęcia przez Państwową Komisję Wyborczą zawiadomienia o jego utworzeniu, zobowiązany jest do powiadomienia PKW o adresie strony internetowej, na której komitet wyborczy zamieszczać będzie informacje o wpływach na rachunek oraz ponoszonych wydatkach.
Limity wydatków na kampanię wyborczą
Wysokość wydatków, jakie komitety wyborcze przeznaczyć mogą na prowadzenie kampanii podlega ograniczeniom.
Aby obliczyć limit wydatków w wyborach do Sejmu RP, należy w pierwszym kroku pomnożyć liczbę wyborców w kraju ujętych w rejestrach wyborców (29 968 050) przez kwotę 0,87 zł oraz łączną liczbę posłów wybieranych we wszystkich okręgach wyborczych, w których dany komitet zarejestrował listy kandydatów. Otrzymany wynik należy następnie podzielić przez 460 (liczba wybieranych posłów).
Aby obliczyć limit wydatków przeznaczanych na kampanią do Senatu, liczbę wyborców w kraju ujętych w rejestrach wyborców (29 968 050) mnoży się przez kwotę 0,19 zł oraz przez liczbę okręgów wyborczych, w których komitet zarejestrował kandydatów na senatorów, a otrzymany wynik dzieli się przez 100 (liczba wybieranych senatorów).
Wydatki komitetu wyborczego na agitację w formie reklamy nie mogą przekroczyć 80% limitu dla danego komitetu wyborczego.
W terminie 3 miesięcy od dnia wyborów, pełnomocnik finansowy komitetu wyborczego ma obowiązek sporządzenia i przedłożenia Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdania o przychodach, wydatkach oraz zobowiązaniach finansowych komitetu (w tym o uzyskanych kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania).
Sprawozdanie finansowe sporządza się według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie sprawozdania finansowego komitetu wyborczego.
Sprawozdania finansowe komitetów są jawne - Państwowa Komisja Wyborcza podaje je do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej oraz publikuje w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski".
Zasady prowadzenia kampanii wyborczej
Agitacja wyborcza
Prowadząc w trakcie kampanii agitację wyborczą, komitety wyborcze, kandydaci oraz wyborcy nie mogą organizować konkursów, w których można wygrać nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zazwyczaj używanych w celach promocyjnych.
Przedmiotami promocyjnymi mogą być np. długopisy lub breloczki, przy czym na materiałach tych musi być wyraźnie oznaczone, od jakiego komitetu pochodzą. Elementem promocji danego kandydata lub komitetu z całą pewnością nie mogą być napoje alkoholowe dostarczane nieodpłatnie lub po zaniżonych cenach.
Agitacji nie można prowadzić:
- na terenie urzędów;
- w zakładach pracy w sposób, który zakłócałby normalne funkcjonowanie;
- w lokalu wyborczym (w czasie głosowania);
- w jednostkach wojskowych
- na terenie szkół wobec uczniów i uczennic niepełnoletnich.
Możliwe jest jednak wynajęcie w szkole sali, w której odbywałyby się spotkania z wyborcami. Spotkania takie mogą jednak odbywać się wyłącznie po godzinach zajęć, w których uczestniczy niepełnoletnia młodzież.
Umieszczanie plakatów
Plakaty i hasła wyborcze mogą być umieszczane na nieruchomościach lub obiektach ogłoszeniowych po uzyskaniu zgody właściciela lub osoby zarządzającej.
Pełnomocnicy komitetów wyborczych zobowiązani są do usunięcia plakatów wyborczych w terminie 30 dni po dniu wyborów, chyba że właściciel nieruchomości wyraził zgodę na ich pozostawienie. W przeciwnym razie mogą one zostać usunięte na koszt komitetu wyborczego.
Rozpowszechnianie informacji
Informacje rozpowszechniane są za pomocą środków masowego przekazu – służą temu przede wszystkim materiały wyborcze, w tym plakaty, ulotki itp. Materiały wyborcze nie mogą zawierać informacji nieprawdziwych. W przypadku rozpowszechniania takich informacji pełnomocnik komitetu wyborczego lub kandydat może zwrócić się do sądu okręgowego o wydanie:
- zakazu rozpowszechniania nieprawdziwych informacji
- nakazu sprostowania informacji
- nakazu przeproszenia
- nakazu wpłaty kwoty pieniężnej na rzecz organizacji pożytku publicznego.
Sądy rozpatrują takie żądania w ciągu 24 godzin od złożenia wniosku. Od orzeczenia sądu okręgowego przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpatruje sprawę w ciągu 24 godzin. Orzeczenie sądu apelacyjnego jest ostateczne.
Sprostowanie nieprawdziwych informacji następuje w ciągu 48 godzin na koszt osoby zobowiązanej.
Publikacja, czy obwieszczenie - jak rozumieć te słowa w kontekście kampanii wyborczej?
Publikacja to rozpowszechnienie pozycji drukowanej (np. gazeta, książka) lub elektronicznej (e-book) w sposób gwarantujący powszechny do niej dostęp.
Obwieszczenie to informacja podana w formie pisemnej, o zasięgu najczęściej lokalnym (zazwyczaj w gablocie przed urzędem gminy). Obwieszczenia są także publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej.
Komunikat to oficjalna informacja zawierająca oświadczenie woli lub wiedzy organu, podana do publicznej wiadomości. Powinien zawierać informacje przez kogo został opłacony i od kogo pochodzi.
Kampania wyborcza to ogół środków przekazu użytych w celu promocji osoby lub partii. Dla tego celu stosuje się przede wszystkim środki masowego przekazu (reklamy telewizyjne, radiowe, wiece oraz ulotki, a także portale społecznościowe).
Początkiem kampanii jest dzień ogłoszenia postanowienia prezydenta o zarządzeniu wyborów, a jej koniec następuje na 24 godziny przed wyborami.
Plakat to druk dużego formatu (minimum A3), o charakterze reklamowym lub propagandowym, rozklejany w miejscach publicznych na przeznaczonych do tego specjalnie tablicach lub umieszczany w witrynach i na pojazdach.
Plakat ma formę artystyczną i zazwyczaj posiada bogatą kolorystykę.
Afisz to uproszczona forma plakatu. Przekazuje informacje przy użyciu tekstu, unikając kompozycji artystycznych.
Hasło wyborcze to krótkie zdanie dotyczące spraw politycznych, ekonomicznych lub społecznych. Użyte w wyborach ma nakłonić wyborcę do oddania głosu na kandydata oraz reprezentowaną przez niego listę.
Reklama wyborcza to przekaz informacyjno-perswazyjny mający na celu nakłonienie wyborców do oddania głosów na wskazanego kandydata i partię.
Organizacja wyborów
Jakie są zadania gminy/miasta w zakresie organizacji wyborów?
Gmina/Miasto - z uwagi na fakt, że wybory przeprowadzane są na ich terenie -realizuje szereg zleconych im zadań z zakresu organizacji i przeprowadzenia wyborów powszechnych. Gmina/miasto prowadzi m.in. rejestr wyborców, sporządza spis wyborców oraz zapewnia obsługę i techniczno-materialne warunki pracy obwodowych komisji wyborczych.
Jakie są obowiązki władz, organów i komisji wyborczych?
Okręgowa komisja wyborcza składa się z od 4 do 10 sędziów sądów powszechnych lub administracyjnych. W jej skład z urzędu jako jej przewodniczący wchodzi komisarz wyborczy.
Do zadań Okręgowej Komisji Wyborczej należy rejestrowanie list kandydatów na posłów i senatorów, zarządzenie druku kart do głosowania, ustalenie i ogłoszenie wyników głosowania w danym okręgu, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa przez obwodowe komisje wyborcze oraz rozpatrywanie skarg na ich działalność.
Przewodniczący okręgowej komisji wyborczej kieruje jej pracami, reprezentuje komisję na zewnątrz, ustala projekt porządku obrad, przewodniczy jej posiedzeniom, podpisuje w imieniu komisji uchwały podjęte na posiedzeniach, w których uczestniczył oraz zleca wykonanie określonych zadań delegaturze Krajowego Biura Wyborczego.
Obwodowa komisja wyborcza powoływana jest przez komisarza wyborczego spośród wyborców danego okręgu wyborczego.
Kandydatów na członków komisji zgłaszają pełnomocnicy wyborczy komitetów wyborczych, a zgłoszenia przyjmowane są przez urzędników wyborczych w gminie, w której siedzibę ma dana komisja.
Liczba członków komisji uzależniona jest od liczby mieszkańców danego obwodu. Komisja liczy:
- 7 osób w obwodach głosowania do 1000 mieszkańców,
- 9 osób w obwodach pomiędzy 1001 a 2000 mieszkańców,
- 11 osób w obwodach pomiędzy 2001 a 3000 mieszkańców,
- 13 osób w obwodach powyżej 3000 mieszkańców.
W obwodach odrębnych, a więc zakładach leczniczych, domach pomocy społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych, komisarz wyborczy powołuje komisje w składzie 5-cio osobowym, o ile w w dniu głosowania przebywać w nich będzie minimum 15 wyborców.
Podobnie, komisarz wyborczy powołuje obwodową komisję wyborczą w składzie 5-cio osobowym, jako odrębny obwód głosowania, w domach studenckich lub prowadzonych przez uczenie zespołach domów studenckich, jeżeli w dniu głosowania przebywać w nich będzie co najmniej 50 osób uprawnionych do głosowania.
Dla Polaków mieszkających lub przebywających w dniu głosowania za granicą, obwodową komisję wyborczą powołuje konsul spośród osób zamieszkałych na obszarze właściwości terytorialnej konsula. W jej skład wchodzi od 4 do 12 osób zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych oraz jedna osoba wskazana przez konsula.
Obwodową komisję wyborczą na polskim statku morskim powołuje kapitan statku. Komisja taka pracuje w składzie 5-cio osobowym.
Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej kieruje jej pracami, zwołuje i przewodniczy jej posiedzeniom. W dniu głosowania, przewodniczący komisji odpowiada za utrzymanie porządku i spokoju w lokalu wyborczym, czuwa nad przestrzeganiem tajności głosowania, zakazu prowadzenia agitacji wyborczej, a także przestrzeganiem właściwego toku czynności podczas głosowania. Ma prawo zażądać opuszczenia lokalu przez osoby naruszające porządek, a w razie potrzeby zwrócić się o pomoc do Policji.
Kto może być członkiem obwodowej komisji wyborczej?
Kandydatem do składu komisji może być osoba, której przysługuje czynne prawo wyborcze.
Kandydatem do składu komisji może być również obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu zgłoszenia kończy 18 lat, oraz nie jest pozbawiony prawa wybierania w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.
Kandydatem do składu komisji nie może być: kandydat w wyborach, komisarz wyborczy, pełnomocnik komitetu wyborczego, urzędnik wyborczy, mąż zaufania, obserwator społeczny, osoba będąca w stosunku do kandydata w wyborach: małżonkiem, wstępnym (np. rodzicem), zstępnym (np. dzieckiem), rodzeństwem, małżonkiem zstępnego, wstępnego lub przysposobionego (a więc osoby adoptowanej).
Kandydatów na członków komisji zgłaszają pełnomocnicy wyborczy komitetów wyborczych, a zgłoszenia przyjmowane są przez urzędników wyborczych, właściwych dla gminy, w której siedzibę ma dana komisja.
Kandydatów na członków obwodowych komisji wyborczych zgłasza się do 13 września 2019 r.
Podstawowe zasady prawa wyborczego
Wybory do Sejmu i Senatu rządzą się odmiennymi prawami: wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i tajne , wybory do Sejmu natomiast są powszechne, bezpośrednie i tajne
14
, ale też równe i proporcjonalne.
Zasada powszechności oznacza, że każdemu obywatelowi polskiemu, po osiągnięciu określonego wieku przysługuje czynne i bierne prawo wyborcze. W przypadku biernego prawa wyborczego, dodatkowym warunkiem jest też niekaralność.
Równość wyborów oznacza, że każdy wyborca posiada jednakową liczbę głosów, o jednakowym znaczeniu i bierze udział w wyborach na takich samych zasadach. Zauważmy, że wybory do Senatu nie są wyborami równymi, ponieważ siła głosów wyborców - z uwagi na różnice w liczebności okręgów wyborczych - nie jest taka sama w każdym z okręgów.
Wybory bezpośrednie oznaczają, że wyborcy głosują na konkretnego kandydata, przez co wskazują jego pierwszeństwo do objęcia mandatu.
Proporcjonalne wybory
oznaczają, że ilość mandatów przydzielana komitetom wyborczym startującym w wyborach przydzielana jest proporcjonalnie do liczby głosów, które oddano na nie w danym okręgu wyborczym
15
.
Zasada tajności oznacza, że wyborca ma prawo wyrażenia swojej woli w sposób anonimowy, bez ingerencji osób trzecich i bez ich wiedzy dotyczącej tego, w jaki sposób głosował.
Organy wyborcze
Państwowa Komisja Wyborcza
PKW to najwyższy organ wyborczy powołany w celu przeprowadzania wyborów.
W skład PKW wchodzi: 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego, 3 sędziów Sądu Najwyższego i 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Obecna kadencja członków PKW upływa 11 marca 2020 roku.
Do zadań PKW należy sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego, prowadzeniem rejestru wyborców, powoływanie komisarzy wyborczych, powoływanie okręgowych komisji wyborczych, prowadzenie działań informacyjnych zwiększających wiedzę obywateli na temat zasad głosowania.
Komisarze wyborczy
Komisarz wyborczy to wybierany na pięcioletnią kadencję pełnomocnik Państwowej Komisji Wyborczej działający na terenie województwa lub jego części. Komisarz wyborczy sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa, tworzy i zmienia obwody głosowania, ustala ich numery, granice oraz siedziby obwodowych komisji wyborczych, kontroluje prawidłowość sporządzania spisów wyborców.
Urzędnik wyborczy
Urzędnik wyborczy powoływany jest przez szefa Krajowego Biura Wyborczego dla obszaru danej gminy. Do zadań urzędników wyborczych należy zapewnienie sprawnego funkcjonowania obwodowych komisji wyborczych.
Urzędników wyborczych powołuje się dla obszaru danej gminy na okres 6 lat. Co ważne, urzędnikiem wyborczym nie może być osoba zatrudniona w urzędzie gminy, w której miałaby wykonywać swoją funkcję.
Do zadań urzędników wyborczych należy m.in.:
- przygotowanie i nadzór nad przebiegiem wyborów w obwodowych komisjach wyborczych
- tworzenie i aktualizowanie systemu szkoleń dla członków obwodowych komisji wyborczych, a także organizowanie i prowadzenie szkoleń dla członków obwodowych komisji wyborczych
- dostarczenie kart do głosowania właściwym komisjom wyborczym,
- sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem warunków pracy obwodowych komisji wyborczych,
- organizacja pierwszych posiedzeń obwodowych komisji wyborczych, zwoływanych przez komisarza wyborczego,
- współdziałanie z przewodniczącymi obwodowych komisji wyborczych w sprawach dotyczących zmian w składach tych komisji,
- przekazywanie obwodowym komisjom wyborczym wyjaśnień i wiążących wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej oraz wyjaśnień komisarza wyborczego,
- wykonywanie zadań związanych z głosowaniem korespondencyjnym, m.in. przekazanie wyznaczonemu operatorowi pakietów wyborczych, celem wysłania ich tym wyborcom niepełnosprawnym, którzy zgłosili zamiar głosowania korespondencyjnego, prowadzenie wykazu pakietów wyborczych, w którym odnotowuje się fakt ich przygotowania oraz wysyłki.
