Rola pełnomocnika w postępowaniu karnym

Przepis art. 87 kodeksu postępowania karnego stanowi, że strona niebędąca oskarżonym (podejrzanym) może zawsze korzystać z pomocy pełnomocnika, natomiast osoba niebędąca stroną może wprawdzie ustanowić pełnomocnika, ale tylko wtedy, gdy wymaga tego jej interes w toczącym się postępowaniu.

Rozróżniamy tzw. pełnomocnictwo ogólne – do reprezentowania w danej sprawie karnej i pełnomocnictwo do określonych czynności procesowych, np. do sporządzenia kasacji. Ustanowienie pełnomocnika w postępowaniu karnym oznacza jego uprawnienie do działania w całym postępowaniu.

Dotyczy to również czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, np. wniosku o wznowienie postępowania karnego. „Pełnomocnik strony nie jest ograniczony co do kierunku czynności podejmowanych w imieniu swojego mocodawcy i stąd też każda czynność, nawet niekorzystna dla reprezentowanego, podjęta w granicach umocowania, wywołuje dla niego skutki, w tym również niekorzystne.

Dotyczy to także zaniechania podjęcia czynności, a w szczególności wniesienia środka odwoławczego czy uchybienia terminowi z tym środkiem związanemu”.

Pokrzywdzony może korzystać z pomocy pełnomocnika w postępowaniu przygotowawczym, we wstępnej fazie postępowania sądowego oraz gdy występuje w charakterze oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego.

Przez pełnomocnika może również złożyć zawiadomienie o przestępstwie, oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny, wnieść prywatny akt oskarżenia lub pozew adhezyjny. Korzystanie z pomocy pełnomocnika przez pokrzywdzonego jest obligatoryjne, gdy chce złożyć swój akt oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia publicznego.

Taki akt oskarżenia może bowiem sporządzić jedynie adwokat oraz radca prawny. W sytuacji gdy strona działa przez pełnomocnika, jest on zobowiązany – przy pierwszej podejmowanej w określonej sprawie czynności procesowej – dołączyć do jej akt pełnomocnictwo swojego mocodawcy lub jego odpis.

W przypadku osoby niebędącej stroną postępowania karnego może ona ustanowić pełnomocnika, ale tylko w sytuacji gdy wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – prokurator mogą odmówić dopuszczenia do udziału w czynnościach pełnomocnika osoby niebędącej stroną, jeżeli uznają, że nie wymaga tego obrona jej interesów (art. 87 § 3 k.p.k.).

W postępowaniu przygotowawczym na taką odmowę przysługuje zażalenie (art. 302 § 1 k.p.k.), natomiast nie podlega ona zaskarżeniu na etapie postępowania sądowego (art. 459 § 1 i 2 k.p.k.).

Pełnomocnika może ustanowić również poręczyciel, zatrzymany, osoba, u której przeprowadzono przeszukanie, choć nie jest podejrzanym, lub osoba, od której odebrano rzecz stanowiącą dowód w sprawie, mimo że nie jest podejrzanym, ani pokrzywdzonym i która domaga się zwrotu tej rzeczy, oraz osoba podsłuchiwana jedynie z uwagi na ewentualny związek ze sprawcą przestępstwa.

W tych sytuacjach pełnomocnik podlega jednak ograniczeniom wynikającym z art. 87 § 3 k.p.k., czyli musi brać pod uwagę to, że może zostać nie dopuszczony do postępowania.

Rygorom wskazanym w art. 87 § 3 k.p.k. nie podlega pełnomocnik osoby, wobec której prokurator wniósł o zobowiązanie jej do zwrotu korzyści uzyskanej z przestępstwa Skarbowi Państwa, oraz osób, które dochodzą po śmierci oskarżonego odszkodowania za niesłuszne jego skazanie lub aresztowanie (art. 556 § 3 k.p.k.).

Pełnomocnictwa można udzielić na piśmie lub przez złożenie oświadczenia do protokołu. Udział pełnomocnika w sprawie nie wyłącza osobistego działania osoby przez niego reprezentowanej (art. 88 § 1 k.p.k. w zw. z art. 86 § 2 k.p.k.).

W sytuacji gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo osoba ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie, pełnomocnika może ustanowić przedstawiciel ustawowy. Jeżeli natomiast uprawniona osoba jest pozbawiona wolności (zatrzymana), do czasu gdy nie ustanowi ona osobiście pełnomocnika, może to uczynić inna osoba i nie musi to być osoba najbliższa (art. 88 § 1 k.p.k. w zw. z art. 83 § 1 k.p.k.).

W k.p.k. przewiduje się także możliwość wyznaczenia pełnomocnika z urzędu. Strona lub osoba niebędąca stroną postępowania może zatem wnosić o wyznaczenie jej pełnomocnika z urzędu, jeśli wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów reprezentowania przez pełnomocnika bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

„Rozpoznanie wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, złożonego w postępowaniu karnym przez stronę inną niż oskarżony (art. 88 § 1 k.p.k. w zw. z art. 78 k.p.k.), następuje w trybie właściwym dla rozpoznania wniosku oskarżonego o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Na wydane na podstawie art. 81 k.p.k. zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia pełnomocnika z urzędu nie przysługuje zażalenie”.

Pełnomocnik, w odróżnieniu od obrońcy, nie jest samodzielny w reprezentowaniu interesów mocodawcy. Decyduje o tym zakres upoważnienia. Jeżeli to upoważnienie nie zawiera w swojej treści ograniczeń, wówczas pełnomocnik może dokonać czynności nawet niekorzystnej dla reprezentowanej przez siebie osoby, np. ograniczyć powództwo adhezyjne, zrzec się roszczenia lub odstąpić od oskarżania.

Mocodawca może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika, jeżeli z nim jednocześnie występuje, przy czym art. 93 k.p.c. który ma zastosowanie w tej sytuacji zgodnie z dyspozycją art. 89 k.p.k., nie wyklucza możliwości odwołania przez mocodawcę, nieobecnego na posiedzeniu lub rozprawie, oświadczeń pełnomocnika przez złożenie pisma lub odrębnego oświadczenia na następnym posiedzeniu sądu.

Wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia, natomiast w stosunku do innych uczestników – z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Radca prawny lub adwokat, który wypowiedział pełnomocnictwo, jest z kolei zobowiązany działać za stronę jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku.

Zgodnie z dyspozycją art. 94 k.p.c. każdy inny pełnomocnik powinien, mimo wypowiedzenia, działać za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych.

Pełnomocnik z urzędu może być odwołany, podobnie jak obrońca z urzędu, a więc gdy okaże się, że nie istniały okoliczności, które uzasadniałyby wyznaczenie pełnomocnika z uwagi na rzekomą niezamożność reprezentowanego (art. 88 § 1 k.p.k. w zw. z art. 78 § 2 k.p.k.) oraz na umotywowany wniosek reprezentowanego lub pełnomocnika.

22 października 2009 r. Senat RP zadecydował o tzw. dużej nowelizacji kodeksów

: karnego, postępowania karnego, karnego wykonawczego oraz karnego skarbowego.

Nowelizacja

weszła w życie 8 czerwca 2010 r.

(DzU z 2009 roku nr 206, poz. 1589)

i

znacznie zwiększyła dotychczasowe uprawnienia radców prawnych, jako pełnomocników w postępowaniu karnym.

Obecnie, bez żadnych ograniczeń, pełnomocnikiem może być zarówno adwokat, jak i radca prawny.

Ponadto radcom prawnym przyznano uprawnienia w zakresie sporządzenia i podpisania subsydiarnego aktu oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego.

Istotną zmianą jest również uprawnienie radcy prawnego, bez względu na to, czyim jest pełnomocnikiem, do sporządzenia i podpisania apelacji od wyroku sądu okręgowego.

Zmiana ta z pewnością spowoduje większą dostępność pomocy prawnej oferowanej przez profesjonalnych pełnomocników w postępowaniu karnym.