Odpowiedzialność za przestępstwa gospodarcze

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za przestępstwa gospodarcze (u.o.p.z.)

W u.o.p.z. wprowadzono formalną możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwa z rozdz. XXXVI kodeksu karnego osobę prawną oraz jednostkę niemającą osobowości prawnej (z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i jej związków oraz organów państwowych i samorządu terytorialnego), a ponadto spółkę handlową z udziałem Skarbu Państwa, jednostkę samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółkę kapitałową w organizacji, podmiot w stanie likwidacji, przedsiębiorstwo niebędące osobą fizyczną lub zagraniczną jednostkę organizacyjną (art. 2 ust. 1 i 2 u.o.p.z.).

Przesłankami odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony jest zachowanie osoby fizycznej:

1) działającej w imieniu lub interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku;

2) dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez wymienioną w pkt 1 osobę;

3) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby wymienionej w pkt 1;

4) będącej przedsiębiorcą

– jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową (art. 3 u.o.p.z.).

Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego przez osobę wymienioną w art. 3 u.o.p.z., zostało stwierdzone (art. 4 u.o.p.z.):

–  prawomocnym wyrokiem skazującym,

–  nakazem karnym,

–  prawomocnym orzeczeniem o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

–  prawomocnym orzeczeniem warunkowo umarzającym postępowanie,

–  prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączających ściganie sprawcy.

Ponadto podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w razie stwierdzenia (art. 5 u.o.p.z.):

–  co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej wymienionej w art. 3 pkt 2 lub 3 u.o.p.z.;

–  co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą;

–  że organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, co mogłyby być osiągnięte przez zachowanie należytej, wymaganej w danych okolicznościach ostrożności przez osobę wymienioną w art. 3 pkt 1 lub 4 u.o.p.z.

Ustawa wymienia szczegółowo przypadki, w których podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie jej przepisów (art. 16 ust. 1), a mianowicie, jeżeli osoba określona w art. 3, popełniła przestępstwo:

–  przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-306 k.k. oraz art. 308 k.k., art. 90f-90k u.dz.u., art. 38-43a ustawy z 29.6.1995 r. o obligacjach[1], art. 171 p.b., art. 303-
-305 ustawy z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej[2], art. 585-592 k.s.h., art. 33 ustawy z 29.11.2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa[3], art. 36 oraz art. 37 ustawy z 22.6.2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym[4]);

–  przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowym (art. 37 ustawy z 29.8.1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych)[5];

–  łapownictwa i płatnej protekcji (art. 228-230 k.k.);

–  przeciwko ochronie informacji (art. 267-269 k.k.);

–  przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-273 k.k.);

–  przeciwko mieniu (art. 286 i 287 k.k. oraz art. 291-293 k.k.);

–  przeciwko środowisku (art. 181-184 k.k. oraz art. 186-188 k.k., art. 34 ustawy z 11.1.2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych[6], art. 69 ustawy z 27.4.2001 r. o odpadach[7], art. 58-64 ustawy z 22.6.2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych[8]);

–  przeciwko porządkowi publicznemu (art. 252 k.k. i art. 253 k.k., art. 256-258 k.k., art. 263 k.k. oraz art. 264 k.k.);

–  stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji (art. 23 i 24 u.z.n.k.);

–  przeciwko własności intelektualnej (art. 115-1181 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[9]).

Ponadto podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie przepisów u.o.p.z. (art. 16 ust. 2 u.o.p.z.), jeżeli osoba określona w art. 3 popełniła przestępstwo skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji (art. 54-56 k.k.s. oraz art. 63, 65, 67, 76, 77, 82 k.k.s.), a także przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami (art. 85, 88, 89 i 92 k.k.s.).

W art. 7 u.o.p.z. w odniesieniu do podmiotów zbiorowych, przewiduje następujące konsekwencje karnoprawne:

–  obligatoryjną karę pieniężną od 2 do 10% przychodu określonego w trybie przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych, osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia (przy przychodzie równym albo wyższym niż 1 000 000 zł) albo wydatków w roku poprzedzającym orzeczenie (przy przychodzie niższym niż 1 000 000 zł) – kara pieniężna orzeczona na tej podstawie nie może być niższa niż 5000 zł;

–  fakultatywnie środki karne w postaci przepadku: przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego, równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego (art. 8 ust. 1 u.o.p.z.).