Ile państwo wydaje na dzieci

12 mld zł – tyle według ministra finansów Mateusza Szczurka wynosi „łączna suma zwolnień z PIT" dla osób wychowujących dzieci. Przedstawił ją dwa tygodnie temu na konferencji w resorcie pracy.

56,5 mld zł – na tyle z kolei wydatki na ten cel oszacowała NIK. To o tyle dziwne, że dane międzynarodowe i opracowania krajowe mówią raczej o kwocie 25–30 mld zł.

– Te szacunki niewiele mają wspólnego z rzeczywistością. Można odnieść wrażenie, że są sporządzone, by na siłę udowodnić, że państwo jest hojne dla rodzin – mówi Ireneusz Jabłoński z Centrum im. Adama Smitha.

Zawyżone szacunki

„Rzeczpospolita" przyjrzała się detalom tych wyliczeń. Faktycznie budzą one sporo wątpliwości.

Ministerstwo Finansów zalicza np. do rodzinnych wydatków 1,6 mld zł z tytułu nieopodatkowania świadczeń rodzinnych. A to pomoc socjalna adresowana do ubogich rodzin, finansowana z budżetu.

Eksperci wskazują, że dziwne byłoby, gdyby państwo opodatkowywało samo siebie. – Nie spotkałam się z tym, by gdziekolwiek na świecie tak się działo – mówi Agnieszka Chłoń-Domińczak z SGH, b. wiceminister pracy.

Ostrzej wypowiada się Jabłoński. – To ociera się o manipulowanie danymi statystycznymi – przekonuje.

Także Michał Kot, ekspert Fundacji Republikańskiej zajmujący się polityką rodzinną, mówi: – Wyliczenia MF są absurdalne i sprzeczne z zasadami rachunkowości.

Kot tłumaczy, że w ten sposób można zwolnienie od podatku potraktować jako korzyść uzyskiwaną przez świadczeniobiorcę i, doliczając ją do jego dochodów... opodatkować.

NIK za najważniejszą kontrolę w tym roku uważa sprawdzenie koordynacji polityki rodzinnej

MF, co eksperci też uznają za dyskusyjne, do „korzyści" rodzin na kwotę 3,1 mld zł zalicza wspólne opodatkowanie małżonków. Resort broni swojego stanowiska, przekonując, „że każde odstępstwo od przyjętego w danych warunkach standardu podatkowego uznaje się za preferencję podatkową".

Wątpliwości budzą też szacunki NIK. Zaliczyła np. do wydatków na rzecz rodzin... zasiłki pogrzebowe. Kwota? 1,4 mld zł.

Oprócz tego Izba do „źródeł finansowania polityki rodzinnej" wliczyła renty rodzinne i socjalne. To o tyle dziwne, że te pierwsze, jak sprawdziliśmy w ZUS, są w 90 proc. wypłacane dorosłym wdowcom i wdowom, a nie dzieciom. Na 1,375 mln osób (dane za 2012 r., ostatnie dostępne) zaledwie 107,6 tys. nie ma 18 lat. A tych po 50. roku życia jest 1,1 mln.

Podobnie jest z osobami otrzymującymi renty socjalne. Na 251 tys. świadczeniobiorców mniej niż 19 lat ma jedynie 10,6 tys. – Kuriozalne jest wliczanie rent rodzinnych do wydatków na rzecz dzieci. Znacząca część tych świadczeń trafia do wdów i wdowców po śmierci małżonka – przekonuje Chłoń-Domińczak.

Prof. Bożenna Balcerzak-Paradowska z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych zwraca ponadto uwagę, że renty są tzw. świadczeniami ubezpieczeniowymi, czyli prawo do nich zależy od wcześniej opłacanej składki. – Dlaczego zaliczać je do pomocy rodzinie, skoro uprawnienia wynikają z tego, że ponosi się koszty ubezpieczenia? – pyta.

O wątpliwych wyliczeniach NIK świadczy także to, że do wydatków rodzinnych zalicza ona dodatki pielęgnacyjne wypłacane... emerytom i rencistom. Podobnie jak MF wlicza tam także zwolnienia podatkowe z tytułu świadczeń rodzinnych.

Paweł Biedziak, rzecznik prasowy NIK, tłumaczy, że Izba na razie „zidentyfikowała wstępnie strumienie finansowe", a dopiero pełne wyniki kontroli mają odpowiedzieć, ile wydajemy na rodzinę. Podkreśla, że NIK bardzo poważnie traktuje politykę na rzecz rodzin. Jak wyjaśnia nam Izba, „zachodzące procesy demograficzne stanowią poważne zagrożenie rozwojowe dla Polski. Dlatego sprawy związane w polityką rodzinną zostały uznane za jeden z najważniejszych obszarów działalności kontrolnej. Najważniejszą kontrolą w tym zakresie jest zaplanowana na ten rok kontrola koordynacji polityki rodzinnej w Polsce".

Za dobrą monetę te deklaracje bierze Kot. – Traktowanie zasiłków pogrzebowych czy rent rodzinnych jako polityki wspierania rodzin  jest dużym nadużyciem, bo dotyczą one głównie dorosłych i nie przyczyniają się do poprawy sytuacji rodzin. Ale wyjaśnienia NIK, że jest to wstępna faza kontroli, są przekonujące. Poczekajmy na ostateczny raport, miejmy nadzieję, że w rzetelny sposób wskaże wysokość wsparcia i to, czy jest ono dobrze adresowane – mówi.

Ile na dzieci

Dostępne dane – zarówno krajowe, jak i zagraniczne – wskazują, że Polska nie jest zbyt hojna dla rodzin. – Statystyki międzynarodowe plasują nas na bardzo odległym miejscu, jeśli chodzi o udział wydatków na politykę rodzinną – zauważa prof. Balcerzak-Paradowska. Z ostatnich danych OECD (dotyczą 2009 r.) wynika, że w ponad 30 najlepiej rozwiniętych krajach świata skupionych w tej organizacji średnio na ten cel przeznacza się 2,6 proc. PKB. Liderami są Irlandia, Wielka Brytania i Francja. Tam wydatki te oscylują wokół 4 proc.

Do tych krajów dołączają też Węgry, które od kilku lat prowadzą bardzo szeroko rozbudowaną politykę rodzinną. Na przykład podatkowa ulga dla małżonków wychowujących troje dzieci wynosi tam 17,5 tys. zł. Jeśli nie wystarcza im podatku – dochód  jest za niski, by skorzystać z pełnej ulgi – od stycznia tego roku zyskali prawo do jej odpisywania od składek na ubezpieczenie emerytalne i zdrowotne. – Nasze wydatki na politykę rodzinną sięgają już 4 proc. PKB – mówi „Rz" Laszlo Marki z węgierskiej organizacji pozarządowej wspierającej politykę rodzinną.

Polska wydaje na ten cel, zgodnie ze statystyką OECD, 1,6 proc. To 26 mld zł. Na to, że dane te są bliższe rzeczywistości niż bardzo szerokie szacunki NIK, wskazuje także raport Fundacji Republikańskiej „Polityka prorodzinna w Polsce. Diagnoza stanu obecnego i propozycja zmian".

Eksperci wyliczyli, że w 2012 r. na ten cel przeznaczaliśmy 27,1 mld zł, tj. ok. 2 proc. PKB. Co składa się na tę kwotę? Głównie świadczenia rodzinne, ulga podatkowa i kwoty przeznaczone na przedszkola. Wynoszą one odpowiednio 7,7, 5,7 i 8,1 mld zł.