Trybunał Konstytucyjny: Zachowek mogą dziedziczyć tylko najbliżsi zmarłego

To sedno środowego postanowienia pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego (11 sędziów). Zapadło ono przy trzech zdaniach odrębnych. Rozstrzygana kwestia od lat budzi wątpliwości prawne. Utrzymanie wyłączenia niektórych kategorii osób z prawa do dziedziczenia zachowku w praktyce wciąż jednak będzie pewnie wywoływać spory.

Michał Warciński, sędzia sprawozdawca, wskazał w uzasadnieniu postanowienia TK, że prawo własności prywatnej osoby fizycznej rzeczywiście nie może wygasać z chwilą jej śmierci i podobnie jak inne prawa majątkowe powinno być dziedziczne, ale od tej zasady mogą być wyjątki. Zawarta w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP zasada zapewnia bowiem jedynie ogólną ochronę, a nie odnosi się do ochrony konkretnych rozwiązań, porządku dziedziczenia i tego, kto konkretnie oraz jaki udział w spadku nabywa.

Z kolei sędzia Andrzej Zielonacki, w zdaniu odrębnym poddał krytyce zaskarżoną regulację, wskazując, że dziedziczenie jest emanacją własności, a zachowek jest postrzegany jako ograniczenie woli spadkodawcy, który już nie żyje i jednocześnie prawa spadkobierców ustawowych, których praw ekonomicznych ma bronić art. 64 konstytucji

– Jeśli można sprzedać roszczenie o zachowek, to dlaczego nie można go dziedziczyć – pytał sędzia. Jego zdaniem zaskarżony do TK art. 1002 k.c. powinien być uznany za niekonstytucyjny, do czego przychylili się dwaj inni sędziowie, którzy również złożyli zdania odrębne.

Komu i jaki zachowek przysługuje?

Zachowek ma chronić najbliższych zmarłego przed zbyt dowolnym rozdysponowaniem majątku przez spadkodawcę. Przysługuje tylko najbliższym zmarłego, tj. małżonkowi, dzieciom, wnukom oraz rodzicom spadkodawcy. Wynosi on 1/2 ich udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny jest małoletni, to 2/3.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Jak długo można żądać zachowku? Prawo jasno wskazuje termin przedawnienia

Zachowek to forma rekompensaty dla osób, które zostały pominięte w testamencie, a jednocześnie je...

Trzeba jednak pamiętać, że przy obliczaniu zachowku dolicza się też darowizny poczynione przez spadkodawcę (z wyjątkami). Uprawniony do zachowku może jednak umrzeć, zanim go otrzyma od spadkobierców dobrowolnie albo zasądzi mu go sąd, i takiej sytuacji dotyczy sprawa, którą rozstrzygał Trybunał Konstytucyjny. Zgodnie z art. 1002 kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek przechodzi bowiem na spadkobierców osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy nowi spadkobiercy należą do grona uprawnionych do zachowku, ale po pierwszym spadkodawcy.

Córki nie dostały zachowku po ojczymie

W rozpoznawanej sprawie mąż zapisał testamentem majątek swoim krewnym, pomijając żonę, której należałby się cały jego majątek (bo wspólnych dzieci nie mieli), więc wystąpiła ona o co najmniej połowę, a ze względu na stan zdrowotny o 2/3 nieuzyskanego spadku w formie zachowku. W trakcie postępowania sądowego kobieta jednak zmarła. Wtedy dwie jej córki wstąpiły do tej sprawy w jej miejsce, ale sąd rejonowy oddalił ich powództwo, wskazując właśnie na art. 1002 k.c. Powód: córki nie należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku po mężu ich matki i roszczenie o zachowek przysługujące matce wygasło w dniu jej śmierci i nie może być skutecznie dochodzone przez jej spadkobierców. Sąd okręgowy podtrzymał to stanowisko.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Wydziedziczenie dzieci nie przenosi się na wnuki. Sąd Najwyższy zdecydował

Nie można domniemywać, że jeśli zmarły w testamencie wydziedziczył dzieci, również ich dzieci mog...

Córki wystąpiły do TK o kontrolę konstytucyjną art. 1002 k.c.