Polska wciąż musi pracować nad swoją wiarygodnością ekonomiczną

Już po raz czwarty zespół kilkunastu ekonomistów, którym kieruje prof. Jerzy Hausner, ogłosił Indeks Wiarygodności Ekonomicznej Polski (WEP). W ciągu roku wskaźnik ten nieznacznie się podniósł, jednak nasza pozycja w regionie nie zmieniła się. Polska, Węgry i Rumunia gorzej radzą sobie z kształtowaniem wiarygodności ekonomicznej niż Słowacja, Czechy i Litwa. Ekonomiści po raz pierwszy analizie poddali także sytuację w Hiszpanii i we Włoszech. Raport z Indeksem przedstawiono w środę na X Międzynarodowym Kongresie Ekonomii Wartości Open Eyes Economy Summit (OEES) w Krakowie. 

– Gospodarka i działalność gospodarcza bazują na wiarygodności, jej osłabienie powoduje, że gospodarka staje się coraz bardziej wrażliwa, czyli mniej odporna na szoki i kryzysy. Nie wykorzystujemy naszego potencjału gospodarczego, bo wiarygodność ekonomiczna państwa jest niesatysfakcjonująca – ocenia prof. Jerzy Hausner.

Łączna ocena dla Polski wciąż pozostaje poniżej 2015 r., od którego autorzy raportu analizują indeks.

Ekonomiści zinterpretowali wskaźnik na dwa sposoby. Ocenili, czy i na ile polityka gospodarcza sprzyja efektywności gospodarki i jej pozostawaniu na ścieżce stabilnego wzrostu. Przeanalizowali także, czy decyzje dotyczące polityki gospodarczej są podejmowane w sposób zgodny z zasadami państwa demokratycznego.

Wskaźnik jest obliczony z uwzględnieniem ośmiu dziedzin życia gospodarczego i społecznego: praworządności, swobody działalności gospodarczej, wiarygodności finansów publicznych, stabilności pieniądza i systemu finansowego, ochrony i bezpieczeństwa pracy, jakości usług publicznych, klimatu i środowiska oraz respektowania zobowiązań międzynarodowych. Powstał na podstawie 88 wskaźników z różnych baz danych, m.in. Eurostat, GUS, OECD czy Banku Światowego.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Więcej podatków, większy dług. Co naprawdę kryje budżet na 2026 r.?

Projekt przyszłorocznego budżetu sprawia wrażenie stabilnego – dochody mają rosnąć, a deficyt nom...

Problemy z wiarygodnością finansów publicznych

Źle jest z wiarygodnością Polski dotyczącą finansów publicznych. Na tę ocenę wpływają szczególnie: brak jakości ram fiskalnych, zagmatwanie przy zarządzaniu finansami publicznymi oraz skomplikowanie systemu podatkowego. W raporcie jak „niebezpieczną” nazwano transformację finansów publicznych po 2015 r.: wypychanie długu poza budżet centralny i kontrolę parlamentu, zwiększenie funduszy pozabudżetowych.

Zdaniem autorów raportu konieczne jest pilne przygotowanie wiarygodnego i kompleksowego planu naprawy finansów publicznych. Powinien on pokazać metody redukcji deficytu i przywrócenia jawności i przejrzystości finansów publicznych. By tak się stało, potrzebna jest redukcja funduszy i agencji pozabudżetowych oraz redefinicja pojęcia „budżetu państwa” w kierunku „budżetu całego sektora centralnego”. Zmiany podatkowe nie powinny być tak częste jak do tej pory, powinny też  rzetelnie być konsultowane i mieć wystarczająco długie vacatio legis.

Gdzie potrzebna jest poprawa?

Wyniki poszczególnych obszarów WEP pokazują, że nie zmieniły się także inne dotychczasowe słabości Polski. Poprawa jest wolna i nie zawsze efektywna lub wynika z czynników zewnętrznych, a nie z prowadzonych działań gospodarczych. Wciąż słaba jest wiarygodność dotycząca swobody działalności gospodarczej, stabilności pieniądza i systemu finansowego, dbałości o klimat i środowisko oraz o respektowanie zobowiązań międzynarodowych.

We wszystkich badanych krajach poprawiła się wiarygodność dotycząca stabilności pieniądza i systemu finansowego. Największą wiarygodnością w tej dziedzinie charakteryzowały się Włochy, Czechy, Litwa i Słowacja. Polska jest za Węgrami, a przed Rumunią.

Autorzy zwracają uwagę na to, że zagrożeniem dla stabilności systemu finansowego są silne powiązania między bankami a państwem. Tego problemu nie ma na Litwie. Niewielki jest również w Hiszpanii i na Słowacji. Dotyczy natomiast Rumunii i Polski. Wysoki udział obligacji skarbowych w aktywach banków oznacza, że zdrowie banków silnie zależy od zdrowia finansów publicznych, ale też zdrowie finansów publicznych silnie zależy od kondycji sektora. Ewentualny spadek apetytu banków na zakup obligacji utrudniałby rządom sfinansowanie olbrzymich potrzeb pożyczkowych. W Polsce i Rumunii występuje duża nierównowaga fiskalna, a deficyt fiskalny należy do największych w całej UE.

Tak jak w przypadku wiarygodności dotyczącej finansów publicznych plusem jest zapowiedź działania Rady Fiskalnej, tak dla stabilności systemu finansowego ważne jest to, że NBP po wyborach parlamentarnych w 2023 r. zaczął przywiązywać zasadniczą wagę do stabilnego poziomu cen. Wstrzymał także przedwcześnie rozpoczęty cykl obniżek stóp procentowych. Jedną z rekomendacji zawartych w raporcie jest to, by NBP skupił się na realizacji podstawowego zadania (stabilność cen) oraz zmienił politykę komunikacyjną, by była podobna do praktyk stosowanych przez inne banki centralne. Autorzy konsekwentnie opowiadają się za likwidacją podatku Belki.

Znaczenie kryzysu w praworządności dla wiarygodności

To, co dzieje się z praworządnością, jest jednym z najpoważniejszych źródeł niepewności instytucjonalnej i barier rozwojowych kraju. Kryzys praworządności nie został opanowany, a przejawem tego jest masowe kwestionowanie statusu sędziów, podważany jest autorytet wymiaru sprawiedliwości. Dla gospodarki oznacza to stałą niepewność instytucjonalną.

Autorzy zwracają uwagę na to, że orzeczenia wydawane przez sądy mogą być podważane z uwagi na kwestionowanie statusu sędziów. Podkreślają, że niestabilna sytuacja ustrojowa pogłębia kryzys zaufania do państwa, zniechęca do długoterminowych inwestycji i ogranicza gotowość do podejmowania ryzyka gospodarczego.

Uważają, że trzy filary klasycznego trójpodziału władzy wymagają odbudowy: proces legislacyjny – większej transparentności i odpowiedzialności, sądownictwo – przywrócenia autorytetu i sprawności, a egzekutywa – ograniczeń instytucjonalnych i zwiększenia otwartości. 

Pogorszyła się także wiarygodność Polski w innym subindeksie – respektowaniu zobowiązań międzynarodowych.