Dziedziczenie ustawowe jest zasadą przyjętą w przepisach kodeksu cywilnego i obowiązuje bez potrzeby podjęcia jakichkolwiek działań za życia przyszłego spadkodawcy. Pierwszeństwo przed ustawowym ma jednak dziedziczenie testamentowe, ale wymaga ono konkretnego działania, tj. sporządzenia przez przyszłego spadkodawcę przed śmiercią i pozostawienia po sobie ważnego testamentu.
Szczególny dokument
Testament stanowi szczególną czynność prawną (oraz szczególny dokument) już choćby dlatego, że wywoływane przez niego skutki prawne zachodzą dopiero po śmierci spadkodawcy, a zatem testament ma charakter określany w prawie mianem mortis causa. Z punktu widzenia prawa testament jest także jednostronną czynnością prawną, jako że jego sporządzenie wyraża wolę wyłącznie przyszłego spadkodawcy. Jest to również czynność o niezaprzeczalnie osobistym charakterze.
Czytaj więcej
Testator ma prawo nałożyć na spadkobierców dodatkowe zobowiązania, a wyjątkowo może nawet pozbawić ich prawa do spadku i zachowku.
Testament stanowi jedyny możliwy, z punktu widzenia prawa, środek rozrządzenia przez przyszłego spadkodawcę przysługującymi mu prawami i obowiązkami oraz sytuacjami prawnymi, a zatem masą majątkową, która wraz z jego śmiercią staje się spadkiem. Co do zasady bowiem prawo nie dopuszcza zawierania umów ani regulowania innymi czynnościami prawnymi relacji majątkowych z przyszłym spadkodawcą na wypadek jego śmierci. W drodze wyjątku dopuszczono np. opisaną wcześniej umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia, ale jej skutek jest wąski i ściśle skonkretyzowany w przeciwieństwie do szerokich możliwości wynikających ze swobodnego rozrządzenia majątkiem w ramach testamentu.
Testament może zawierać rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci dokonane tylko przez jedną osobę, z czego wynika, że nie jest możliwe tworzenie testamentów wspólnych przez kilka osób. Prawo wymaga także, aby osoba ta posiadała w momencie sporządzania testamentu pełną zdolność do czynności prawnych oraz aby czynności tej dokonała osobiście, gdyż niemożliwe jest sporządzenie testamentu przez przedstawiciela.
