Rewolucja w prawie wyborczym? Izba Kontroli zdecyduje, jakie zarzuty i dowody może zawierać protest wyborczy

Pytania te zadał prezes tej Izby Krzysztof Wiak. Jak stwierdził, w orzeczeniach wydawanych w ostatnich latach w sprawie protestów wyborczych pojawiły się istotne rozbieżności, które należy rozstrzygnąć. O czym mowa?

Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN orzeknie, jakie zarzuty powinien zawierać protest wyborczy

Problem – jak dowodzi sędzia Wiak – dotyczy kwestii zarzutów formułowanych w protestach przeciwko ważności wyborów prezydenckich, do Sejmu i Senatu oraz Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z kodeksem wyborczym protest taki może złożyć każdy wyborca, ale pismo to musi spełniać określone wymogi. Przede wszystkim należy wskazać w nim zarzucane naruszenia kodeksu wyborczego albo przestępstwa przeciwko wyborom, czyli np. zakłócanie głosowania, łapownictwo wyborcze czy naruszenie tajności głosowania.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Powyborcze Q&A, czyli co się dzieje po zakończeniu głosowania

Kto może stwierdzić nieważność wyborów i co nas czeka w takiej sytuacji. Odpowiadamy na najważnie...

I właśnie tego dotyczą wątpliwości, bowiem w części swych orzeczeń Sąd Najwyższy przyjmuje, że osoba wnosząca protest wskazujący na przestępstwa przeciwko wyborom powinna sformułować zarzut odpowiadający identycznym wymogom jak skargi inicjujące postępowania karne. Oznacza to, że w proteście należy skonkretyzować czyn zabroniony, wskazać sprawcę oraz czas, miejsce i sposób jego działania czy zaniechania.

Są też jednak orzeczenia bardziej liberalne, w których SN stwierdza, że wymogi dotyczące zarzutów nie mogą ograniczać konstytucyjnego prawa obywateli do składania protestów wyborczych. W tych rozstrzygnięciach SN uznaje, że przy rozpatrywaniu protestu nie należy traktować rygorystycznie jego konstrukcji i poszczególnych elementów oraz wymagać od obywateli niebędących przecież w większości prawnikami, aby samodzielnie dokonywali pełnych ustaleń dotyczących zarzucanego przestępstwa.

W rezultacie prezes Izby Kontroli Nadzwyczajnej SN zapytał poszerzony skład tej izby, czy stawiany w protestach wyborczych zarzut popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom powinien odpowiadać wymogom skarg w procesach karnych, czy można jednak poprzestać na ogólnym opisie stanu faktycznego i postawieniu tezy, że dopuszczono się przestępstwa?

Czy wyborca musi udowodniać zarzut formułowany w proteście wyborczym? 

To jednak nie wszystko, bowiem wątpliwości sędziego Wiaka dotyczą także dowodów, którymi poparte powinny być zarzuty zawarte w protestach wyborczych. Wymogi takie stawia kodeks wyborczy, który stanowi, że wnoszący protest powinien sformułować zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których je opiera. Co więcej, postępowania dotyczące protestów wyborczych toczą się na podstawie kodeksu postępowania cywilnego. A zgodnie z nim „we wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem”.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Sąd Najwyższy zdecydował. Zwycięstwo Karola Nawrockiego w wyborach zatwierdzone

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego stwierdziła ważność wyborów prez...

W sprawie tych przepisów także nie ma zgody w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Z jednej strony przyjmuje on bowiem, że niewskazanie dowodu jest uchybieniem formalnym i skutkuje pozostawieniem protestu wyborczego bez dalszego biegu. SN uznaje w tych orzeczeniach, że ciężar dowodu spoczywa na wyborcy i nie można podważyć wyborów wyłącznie na podstawie twierdzeń osoby wnoszącej protest.

Z drugiej strony nie brakuje też orzeczeń, w których sąd dopuszcza dowody niewskazywane przez wyborców, uznaje za wystarczające oświadczenie strony albo sam pozyskuje dowody na wniosek osoby wnoszącej protest.

W konsekwencji prezes Wiak sformułował drugie zagadnienie prawne, w którym pyta, czy wymóg przedstawienia lub wskazania dowodów w proteście wyborczym oznacza, że dowody te powinny być oznaczone w sposób umożliwiający ich przeprowadzenie, a fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem powinny zostać wyszczególnione.