Dobre praktyki sądowe: zaufanie w systemie naczyń połączonych

Bez wątpienia udział w postępowaniu przedsądowym i sądowym profesjonalnych pełnomocników podnosi jakość procesu, służy istotnie interesom stron, ale nade wszystko wymiarowi sprawiedliwości. Proces z udziałem zawodowych pełnomocników umożliwia sądowi profesjonalny dialog ze stronami zarówno co do faktów, jak i prawa.

Nie bez przyczyny profesjonalne zastępstwo stron jest współcześnie uznawane za jedną z gwarancji rzetelnego procesu. Aby jednak sam proces był rzetelny, relacje między sędziami i profesjonalnymi pełnomocnikami powinny być oparte na zaufaniu i rzetelności. U podstaw zaufania leży niewątpliwie lojalność procesowa. Bez jej zachowania trudno o poszanowanie, a zarazem zrozumienie przez sędziów i pełnomocników swoich odrębnych ról procesowych i przypisanych im zadań.

Niestety, postępująca w ciągu ostatnich 20 lat alienacja środowisk prawniczych nie sprzyja wymianie doświadczeń. Rozdział aplikacji, systemu szkolenia czy podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie służy budowie relacji opartych na zaufaniu. Trudno zatem o wzajemne zrozumienie zarówno na sali sądowej, jak i poza nią, a coraz częściej także o wzajemny szacunek.

Wzajemny szacunek i strzeżenie powagi sądu

Konsekwencją ataków medialnych na wymiar sprawiedliwości jest narastająca fala społecznej nienawiści i agresji na sali rozpraw. Zarówno w trakcie rozpraw, jak i podczas ogłaszania wyroków coraz częściej dochodzi do lekceważących i pogardliwych wypowiedzi pod adresem sądu stron niezadowolonych z wydanego orzeczenia. Zaskakujący może być całkowity brak reakcji na tego typu zachowania zarówno samego sądu, jak i pełnomocników towarzyszących stronom.

Naganne zachowanie strony na sali sądowej powinno spotkać się z określoną reakcją sądu, ale i profesjonalnego pełnomocnika, zwłaszcza wobec własnego klienta. Zgodnie z zasadami etyki zawodowej sędzia powinien dbać o porządek i właściwy przebieg oraz odpowiedni poziom stosowania prawa procesowego. Zwracając się do stron i innych osób uczestniczących w posiedzeniu, sędzia powinien zachować godną postawę, cierpliwość, grzeczność, a także wymagać od tych osób właściwego zachowania. Na niewłaściwe zachowanie tych osób sędzia powinien odpowiednio reagować, upomnieć taką osobę, a w razie potrzeby skorzystać ze środków dyscyplinujących.

Dbałość o porządek i zachowanie kultury rozprawy wymaga od sędziego równowagi wewnętrznej, tak aby unikał wszelkich skrajności. Zdarza się niestety, że źle pojmowana potrzeba zapewnienia porządku i autorytetu sądu prowadzi do tego, że sędziowie nadużywają środków policji sesyjnej czy nawet obrażają pełnomocników. Środki dyscyplinujące powinny służyć tylko budowie autorytetu sądu i nie mogą być wykorzystywane do poniżania stron czy pełnomocników, pokazywania wyższości sądu czy też manifestowania jego władzy. Tego rodzaju korzystanie z tych środków jest nadużyciem władzy sędziowskiej. Wizerunkowi sądu szkodzi zarówno brak szacunku i powagi w sądzie, jak i przesadna represyjność i brak szacunku sądu dla stron postępowania.

Tymczasem wzajemny szacunek jest warunkiem koniecznym budowy relacji sędzia–profesjonalny pełnomocnik na zasadzie zaufania i partnerstwa. W dobie dzisiejszych ataków na sędziów i sądy nie niełatwo jednak wytłumaczyć klientowi, że sąd miał rację i że wydany wyrok odpowiada prawu. Niezależnie jednak od okoliczności rolą pełnomocnika powinno być rzeczowe wytłumaczenie decyzji sądu. Obowiązkiem wspólnym sądu i pełnomocników jest bowiem także strzeżenie powagi sądu.

Pamiętajmy, że jeśli zniszczymy zaufanie do sądu, wraz z nim upadnie również zaufanie do zawodu adwokata czy radcy prawnego. Na szacunek dla wymiaru sprawiedliwości składa się zaufanie do sądu i do zawodów prawniczych zaufania publicznego.

Współodpowiedzialność za rzetelny proces

Budowaniu wzajemnego szacunku i tolerancji sprzyja wykonywanie wspólnego zadania. Niezależnie od odmienności ról procesowych sędziowie i pełnomocnicy ponoszą współodpowiedzialność za rzetelny proces sądowy. Wszyscy oni stają się uczestnikami, a zarazem gwarantami uczciwego wymiaru sprawiedliwości. Tym, co jednoczy sędziów i pełnomocników, jest wspólny cel wykonywanej służby, a powinien nim być rzetelny proces. Współodpowiedzialność ta, zwłaszcza profesjonalnych pełnomocników, znajdować powinna swój wyraz w profesjonalnym przygotowaniu sprawy i nienadużywaniu praw procesowych.

Pełnomocnicy powinni kierować się uczciwością i rzetelnością w postępowaniu przed sądem. Pełnomocnicy nie mogą nigdy świadomie udzielać sądowi nieprawdziwych lub wprowadzający w błąd informacji. Sędziowie i pełnomocnicy powinni reprezentować najwyższy poziom świadczonych usług i w pełni profesjonalne przygotowanie. Kompetencja i najwyższa staranność powinny być warunkiem koniecznym wykonywania zawodu sędziego i profesjonalnego pełnomocnika.

Nie powinniśmy źle korzystać z prawa

Koncepcja nadużycia prawa ma swoją długą tradycję. Jej początki sięgają czasów prawa rzymskiego. Rzymianie dostrzegli szczególną wartość rzetelnego postępowania stron, której ideę wyrażała choćby wypowiedź Gaiusa: male enim nostro iure uti non debemus, czyli nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.