Zaprzeczenie ojcostwa wróci wypłacone alimenty

W artykule Nie jest ojcem, a płacił piszecie Państwo, że być może Sąd Najwyższy zdecyduje że możliwe będzie skuteczne wyegzekwowanie nienależnie zapłaconych alimentów na nieswoje dziecko. Jeśli tak się stanie, to czy w każdym czasie i za cały okres wypłaty będzie można żądać zwrotu?

- pyta czytelnik

Rzeczywiście, wyrok SN może być wyrokiem precedensowym w sprawie o skuteczne wyegzekwowanie nienależnie płaconych alimentów. Stanie się tak, jeśli sąd przychyli się do opinii, że na skutek unieważnienia uznania dziecka rzeczywiście odpadła podstawa prawna do płacenia należności na dziecko i to z mocą wsteczną.

Do tej pory sądy orzekały na niekorzyść "ojców"

Trzeba jednak pamiętać, że do tej pory sądy uznawały, iż ojciec płacący alimenty na podstawie prawomocnego wyroku sądu od momentu unieważnienia ojcostwa nie jest zobowiązany do spełniania obowiązku alimentacyjnego. Jednak wszystkie wypłacone wcześniej należności nie podlegają zwrotowi. Przywołać tutaj należy uchwałę Sądu Najwyższego z 11 października1982 r. (sygn. akt: III CZP 22/82),stanowiącą, iż mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia alimentów na rzecz dziecka, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa - w drodze zaprzeczenia ojcostwa - żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał, co do świadczeń alimentacyjnych nie spełnionych do tej chwili.

Prawomocne zaprzeczenie ojcostwa nie wywiera wpływu na wyrok nakazujący obowiązek alimentacyjny w okresie, gdy obowiązywało domniemania ojcostwa względem dziecka, jak również nie ma wpływu na uznanie nieważności umowy zawartej między stronami, określającej świadczenia alimentacyjne.

Co prawda sprawa dotyczyła męża i stąd ustawowo domniemanego ojca dziecka, a nie partnera (czy byłego partnera matki dziecka), który dobrowolnie uznał swe ojcostwo, ale obalenie ojcostwa w obu przypadkach następuje w tym samym trybie - czyli na drodze zaprzeczenia ojcostwa. Jest jednak diametralna różnica w sytuacji prawnej w obu przypadkach - w pierwszym mamy do czynienia z ustawowym domniemaniem ojcostwa, w tym drugim - zazwyczaj z oświadczeniem woli złożonym na skutek błędu co do faktu.

Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia błędu, przyjmuje się natomiast, że błędem jest mylne wyobrażenie o istniejącym stanie sprawy lub w ogóle jego brak. O prawnej doniosłości błędu możemy mówić w sytuacji, kiedy spełnione zostaną następujące przesłanki: błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz musi być istotny. Tu z kolei warto wspomnieć o wyroku SN z 19 października 2000 r. (sygn. akt: III CKN 963/98), gdzie sąd podkreślił, że "warunkiem prawnej doniosłości błędu w świetle art. 84 kodeksu cywilnego jest przede wszystkim to, aby błąd składającego oświadczenie woli dotyczył treści czynności prawnej. Przepis ten zakłada więc istnienie po stronie składającego oświadczenie woli mylnego wyobrażenia o treści tego oświadczenia (pomyłka) lub o takich okolicznościach, jak np. fakty, do których odnosi się oświadczenie, normy prawne, mające zastosowanie do dokonywanej czynności prawnej, albo skutki prawne dokonywanej czynności prawnej".

Błędem o prawnej doniosłości może więc być zarówno błąd co do faktów, jak i błąd co do prawa.

Tutaj mielibyśmy do czynienia z błędem co do faktów, zresztą poświadczonym sądownie skutecznym zaprzeczeniem ojcostwa.

Obecnie, zarówno mąż matki, jak i jej partner, czy były partner - jeśli jest zobowiązany wyrokiem sądowym do płacenia alimentów, który uznał dziecko, chcąc ustalenia, iż jego obowiązek alimentacyjny ustał, musi w tym celu wystąpić z powództwem do sądu.