Czy dojdzie do masowego kwestionowania ojcostwa

Kończy się konsultowanie radykalnych zmian w kodeksie rodzinnym. Jedna z nich przyjmuje zasadę, że o ojcostwie ma decydować związek biologiczny z dzieckiem, a nie dobra wola ojca.

Może się okazać, że ojcowie, którzy swego czasu uznali dzieci za swoje, czy to w błędnym przekonaniu, czy nawet świadomi, że tak nie jest, będą się teraz z tego wycofywać.

„Zrobiłem niedawno badania DNA i okazało się, że nie jestem biologicznym ojcem syna. Złożyłem pozew o unieważnienie uznania, ale spóźniłem się o rok, tymczasem płacę alimenty. Czy mam szansę to zmienić, w szczególności odzyskać pieniądze?” – napisał do „Rz” Michał Z. po publikacji o proponowanych zmianach w kodeksie rodzinnym („Liczy się wynik DNA, a nie dobra wola ojca”, „Rz” z 17 marca 2008 r.).

Przygotowana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego i popierana przez Ministerstwo Sprawiedliwości nowela przyjmuje zasadę, że ojcostwo oparte będzie na rzeczywistym związku biologicznym z dzieckiem (więzy krwi), a nie na dobrej woli uznającego i matki. W razie sporu praktycznie będą decydować badania DNA. Jak wiadomo, pozwalają wykluczyć lub potwierdzić ojcostwo z prawie stuprocentową pewnością, a do tego ich ceny są coraz bardziej przystępne (ok. 1,5 tys. zł).

Teraz ojcowie (ale i matki) trafiają na prawne ograniczenia przy odwoływaniu uznania. Mogą to zrobić tylko w ciągu roku od uznania dziecka, powołując się na tzw. wady oświadczenia woli, np. na błąd, podstęp, groźbę. Z pozwem o unieważnienie uznania ojcostwa może wystąpić (także po owym rocznym okresie) prokurator.

– Zwykle odmawia, podając, że nie wymaga tego dobro dziecka ani ochrona interesu społecznego – wskazuje adwokat Henryk Walkowiak. Z kolei adwokatowi Andrzejowi Rogoyskiemu zdarzyło się nakłonić prokuraturę do wytoczenia takiej sprawy i skutecznego jej przeprowadzenia.

Na czym więc polega rewolucja? Na tym, że kwestionujący swoje ojcostwo mężczyźni mieliby prawo podważać je dużo później, gdy np. uzyskali wynik DNA, aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności (tyle że mieliby na to sześć miesięcy od uzyskania wiadomości, badań).

W uzasadnieniu noweli napisano, że projektowany przepis (art. 78) jest wyrazem kompromisu między zasadą ustalenia ojcostwa zgodnie z „prawdą genetyczną” a ochroną dobra dziecka przez stabilizację ustalonego stanu cywilnego. Nie wszyscy jednak tak sądzą.

Ryzykowny jest zwłaszcza art. 8 noweli, który stanowi, że jej przepisy mają być stosowane także do stosunków powstałych przed jej wejściem w życie (tylko do wszczętych już spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka stosować się ma dotychczasowe).

– Jestem przeciwna weryfikacji ojcostwa po latach. Prawo rodzinne ma chronić zwłaszcza dobro dziecka, nawet kosztem przykrości formalnego ojca – powiedziała „Rzeczpospolitej” adwokat Anisa Gnacikowska, specjalistka prawa rodzinnego.

Intencją projektodawców nie było wzruszanie dawnych uznań ojcostwa. Moim zdaniem do nich powinny być stosowanie obecne przepisy. Obecnych ojców nie powinny one objąć. Można zresztą powiedzieć, że decydując się na uznanie dziecka, liczyli się z tym, że nie są bądź mogą nie być biologicznymi ojcami. Jeśli jednak pojawiają się wątpliwości, jak nowe przepisy mogą być stosowane (to zresztą zrozumiałe, że niektórzy ojcowie będą chcieli skorzystać z tej okazji, by podważyć swoje ojcostwo), to zaproponujemy poprawkę projektu – aby nie było możliwe podważanie dotychczasowych uznań dziecka.