Matczyne emerytury do zmiany. Rząd chce skończyć z dyskryminacją ojców

Matczyne emerytury wprowadziła ustawa o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 1051), która weszła w życie 1 marca 2019 r. Mają one zapewnić środki utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci lub z tego powodu w ogóle go nie podjęły. O wsparcie może się ubiegać matka po ukończeniu 60. roku życia, która urodziła i wychowała (bądź tylko wychowała) co najmniej czworo dzieci.

Dla kogo prawo do matczynej emerytury? Czy ojciec ma do niej prawo?

Taka sama pomoc przysługuje mającemu 65 lat ojcu, który wychowywał dzieci po śmierci ich matki, po porzuceniu przez nią rodziny lub gdy długotrwale zaprzestała ona wychowywać potomstwo. Aby otrzymać świadczenie, wnioskodawca musi mieszkać w Polsce i mieć tutaj „ośrodek interesów życiowych” co najmniej przez dziesięć lat oraz rozliczać się u nas z fiskusem. Pomoc jest wypłacana rodzicom, którzy nie mają pieniędzy na utrzymanie. Wsparcie przysługuje w wysokości najniższej emerytury (obecnie 1878,91 zł). Gdy natomiast osoba zainteresowana pobiera już świadczenie z ZUS lub KRUS, lecz jest ono mniejsze, zostaje podwyższone do kwoty najniższej emerytury.

Dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do których dotarliśmy, pokazują, że według stanu na koniec maja 2025 r. liczba zarejestrowanych wniosków o rodzicielskie świadczenie uzupełniające wyniosła 105 438, w tym jedynie 667 złożyli mężczyźni.

Oprócz kwestii kulturowych winne są temu także obowiązujące przepisy. Prawo do ubiegania się o matczyną emeryturę przysługuje bowiem ojcu w bardzo ograniczonym zakresie. 

Rząd zamierza to zmienić.

– Zmiany, które resort planuje w ustawie o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, dotyczą sytuacji ojców. Konstrukcja przesłanek nabycia prawa do tego świadczenia stawia ich w gorszej pozycji. Świadczenia nie może otrzymać np. mężczyzna, który zajmował się dziećmi w większym wymiarze niż kobieta, porzucił z tego powodu pracę zawodową i nie nabył prawa do emerytury minimalnej. Jest to niezgodne z konstytucją. Sprawa dotyczy niewielu osób, ale będziemy chcieli ją rozwiązać. Na ten problem zwracał nam zresztą uwagę rzecznik praw obywatelskich – mówi „Rzeczpospolitej” Sebastian Gajewski, wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej.

Zdaniem Oskara Sobolewskiego z HRK Payroll Consulting, to słuszny ruch.

– Po ponad sześciu latach obowiązywania tych przepisów przegląd ich funkcjonowania jest jak najbardziej słuszny. A kwestia potraktowania ojców budziła wątpliwości już na etapie projektu. Myślę, że to dobra praktyka, żeby dokonywać takich cyklicznych przeglądów – mówi.

Czytaj więcej:

Kadry i Płace

Rodzice mają więcej uprawnień i coraz częściej z nich korzystają

Unijny prawodawca zachęcił część ojcó...

Pro

Świadczenie Mama 4+. Co z docenianiem aktywnych zawodowo kobiet

Natomiast potrzebę także innych zmian zasygnalizowała w swojej interpelacji Małgorzata Pępek, poseł Koalicji Obywatelskiej. Zwróciła w niej uwagę, że trafiają do jej biura kobiety, które urodziły i wychowały co najmniej czworo dzieci, a jednocześnie przez wiele lat wykonywały pracę zawodową. Zgłaszają one postulat wprowadzenia zmian w ustawie o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, tak aby świadczenie to mogły uzyskać również matki, które łączyły obowiązki opiekuńczo-wychowawcze z aktywnością zawodową.

„Ich zdaniem, obecne rozwiązanie pomija trud i zaangażowanie tych kobiet, które mimo wymagających obowiązków rodzinnych podejmowały pracę zawodową, często z konieczności ekonomicznej, aby zapewnić rodzinie stabilność materialną” – czytamy w interpelacji.

Jak podkreśla poseł, zwracają one uwagę, że sytuacja rodzin wielodzietnych w latach poprzedzających wprowadzenie świadczeń, takich jak „Rodzina 500+” (obecnie 800+) była szczególnie trudna. Dlatego też rezygnacja z zatrudnienia nie była w wielu przypadkach możliwa, a aktywność zawodowa matek była konieczna do zabezpieczenia podstawowych potrzeb rodziny. Ich zdaniem, obowiązujące przepisy prowadzą do nierównego traktowania i pominięcia tej grupy kobiet w systemie wsparcia emerytalnego.

Nie wszyscy eksperci widzą tę kwestię podobnie. 

O ile Oskar Sobolewski przychylnie patrzy na ewentualne zmiany odnoszące się do ojców, o tyle w zakresie przesłanki aktywności zawodowej ma już więcej wątpliwości.

– Oczywiście nieporównywalnie większym wyzwaniem jest łączenie kariery z wychowaniem dzieci, jednak celem tego świadczenia jest pomoc osobom, które sobie z równoległym wykonywaniem obu zadań nie poradziły – mówi.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Dodatkowy urlop macierzyński wchodzi w życie. Sprawdź komu przysługuje

Od 19 marca obowiązują przepisy, które spowodują, że matki dzieci urodzonych przed terminem nie b...

Inne przesłanki nabycia prawa do matczynej emerytury też budzą wątpliwości

Problematyczne są też inne przesłanki, o czym świadczą sprawy, które trafiają do sądu.

W jednym z takich przypadków orzekał 1 lipca 2025 r. Naczelny Sąd Administracyjny ( sygn. III OSK 894/23). Sprawa dotyczyła kobiety, która urodziła czwórkę dzieci. Jednak ze względu na śmierć jednego z nich (w wieku 5 lat), wychowała trójkę. ZUS odmówił jej wypłaty świadczenia. Uznał bowiem, że nie zaszedł tu warunek konieczny w postaci wychowania czworga dzieci, tj. uczestniczenia w procesie stałej, bezpośredniej i ciągłej opieki od urodzenia do osiągnięcia pełnoletności. Sprawa trafiła do sądu, a istota sporu sprowadzała się do wykładni sformułowania „wychowała”. Zarówno sąd I, jak i II instancji przyznały rację ZUS-owi.

NSA stwierdził jednak, że wykładnia językowa pojęcia „wychowanie” nie prowadzi do jednoznacznego wyniku. Zostało ono wyjaśnione przez ustawodawcę, lecz jego definicja legalna jest niezupełna, zaś na gruncie języka potocznego jest ono semantycznie wieloznaczne, przyjmując różnorakie znaczenia, często uzależnione kontekstowo. Mimo to uznał, że o zrealizowaniu procesu wychowania można mówić wówczas, gdy dziecko jest na tyle rozwinięte i ukształtowane, że może w miarę samodzielnie funkcjonować w bieżącym życiu, w grupie społecznej, w społeczeństwie. Z tego też względu, zdaniem NSA, śmierć dziecka w wieku 5 lat wyklucza uznanie, że zostało ono „wychowane”.

Zdaniem Jeremiego Mordasewicza z Konfederacji Lewiatan ta przesłanka powinna zostać doprecyzowana, skoro budzi wątpliwości.

– A tak jest, skoro sprawy z tego tytułu trafiają do sądów – mówi. 

Ekspert krytycznie podchodzi też do samego sztywnego określenia liczby dzieci, która uprawnia do świadczenia. 

– Jestem za premią za każde dziecko. W efekcie ci, którzy mają ich więcej, otrzymywaliby wyższe wypłaty – dodaje Mordasewicz. 

– Co do innych przesłanek nie widzę w tej chwili przestrzeni na zmianę – studzi nadzieje wiceminister Sebastian Gajewski.