Zdarza się, że podatnicy przeprowadzają transakcje z innymi osobami z rodziny lub należącymi do tych osób spółkami. Istnieje wtedy ryzyko zarzucenia im przez organy podatkowe, że taka transakcja ma charakter nadużycia prawa lub też że ma ona charakter czynności pozornej, a na skutek zrealizowania takich czynności nie jest zachowana neutralność VAT w rozliczeniach stron transakcji.
Czytaj także: Rodzinne firmy chcą zmian w podatkach
Nie tylko klauzula
15 lipca 2016 r. w ustawie o VAT zaczęła obowiązywać klauzula nadużycia prawa. Jednak nawet przed tym dniem sądy administracyjne potwierdzały prawo organów podatkowych do kwestionowania kalkulacji VAT w przypadku zidentyfikowania nadużycia prawa (np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 29 kwietnia 2011 r., I SA/Wr 1465/10).
Inną istotną w tym kontekście regulacją jest art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT, zgodnie z którym nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne, w przypadku gdy potwierdzają czynności, do których zastosowanie mają przepisy art. 58 i 83 kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych transakcji. Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Z kolei w myśl art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, to ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
Zdaniem NSA
Istotność tych regulacji w praktyce potwierdza przykładowo wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 kwietnia 2017 r. (I FSK 1226/15). W orzeczeniu tym NSA ocenił prawidłowość zwrotu na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podatku naliczonego wynikającego z transakcji zakupu nieruchomości. Ze stanu faktycznego będącego przedmiotem orzeczenia wynika, że osoba fizyczna sprzedała nieruchomość na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Większościowym udziałowcem oraz prezesem zarządu tej spółki była żona podatnika – zbywcy nieruchomości. Ponadto, środki na pokrycie kapitału zakładowego spółki z o.o. będącej nabywcą pochodziły od podatnika. Urząd skarbowy zakwestionował prawo do zwrotu VAT naliczonego po stronie spółki będącej nabywcą. Stwierdził, że kwota VAT naliczona na sprzedaży nieruchomości nie stanowi podstawy do obniżenia podatku należnego o wynikający z niej podatek naliczony, ponieważ transakcja była czynnością pozorną w rozumieniu art. 83 § 1 k.c. W ocenie organów, pomimo sprzedaży nieruchomości to nie nabywca, ale wcześniejszy właściciel (sprzedawca) nadal, tj. po sprzedaży, mógł określać warunki na jakich korzystał z nieruchomości i decydował w sprawach finansowych związanych z nieruchomością takich jak przykładowo moment zapłaty obciążeń nieruchomości lub zobowiązań za media. Organy podatkowe stwierdziły również, że prezes zarządu nabywcy nie interesował się sprawami związanymi z nieruchomością. W ocenie organów fakty te prowadzą do wniosku, że cała czynność przeprowadzona została wyłącznie dla pozoru i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie poczuwała się do obowiązków nabywcy. Co więcej, organy podatkowe stwierdziły, że w omawianej sprawie doszło do nadużycia prawa podatkowego polegającego na celowym ukształtowaniu transakcji w taki sposób, aby uzyskać zwrot naliczonego VAT.
