W obrocie gospodarczym funkcjonuje praktyka zawierania umów opatrzonych klauzulą o zakazie konkurencji. Zakaz konkurencji może dotyczyć zarówno umów o pracę, jak i umów cywilnoprawnych. Z reguły podmiotowi, który zobowiązał się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej, należy się z tego tytułu wynagrodzenie. Niniejszy artykuł porusza kwestię opodatkowania podatkiem od towarów i usług, wynagrodzenia otrzymanego przez podatnika VAT w związku z obowiązującym go zakazem konkurencji.
Przez zakaz konkurencji należy rozumieć zobowiązanie do powstrzymania się od działalności konkurencyjnej wobec dotychczasowego (lub obecnego) pracodawcy bądź też zleceniodawcy.
Przykład
Przedsiębiorcy świadczący usługi w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem (np. na podstawie kontraktu menedżerskiego) zazwyczaj zobowiązują się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej wobec tego przedsiębiorstwa po rozwiązaniu umowy o zarządzanie. Na gruncie VAT można rozpatrywać takie działanie (polegające na powstrzymywaniu się od podejmowania działalności konkurencyjnej) jako usługę.
Działanie, ale także zaniechanie
Powstrzymanie się od określonego zachowania może powodować obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług. Zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT przez świadczenie usług rozumie się także zobowiązanie do powstrzymywania się od dokonania czynności. Przez świadczenie należy zatem rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie, jak i zaniechanie działania (powstrzymanie się od działania, nieczynienie, tolerowanie).
Odpłatność i beneficjent
Kwalifikacja danego świadczenia jako czynności opodatkowanej (usługi) wymaga jednak zaistnienia dodatkowych elementów przedmiotowych, takich jak odpłatność czy wystąpienie beneficjenta tego świadczenia. W przypadku zakazu konkurencji zwykle występuje wynagrodzenie pieniężne należne podmiotowi zobowiązanemu do powstrzymania się od działalności konkurencyjnej. Wystąpienie wynagrodzenia z tytułu zakazu konkurencji zasadniczo może kwalifikować takie zachowanie do czynności opodatkowanych na podstawie przepisów ustawy o VAT. Należy jednak zaznaczyć, że usługą (czynnością opodatkowaną) będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, beneficjent świadczenia odnoszący pewną korzyść o charakterze majątkowym. Beneficjentem zakazu konkurencji jest podmiot, wobec którego były współpracownik zobowiązał się do powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej. Nie ulega wątpliwości, że podmiot ten czerpie z tego tytułu korzyści i służy to zabezpieczeniu jego interesów. Zobowiązanie do powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej można więc uznać za usługę podlegającą opodatkowaniu VAT.