Komu przyznać zarodek

W związku z trwającą w Polsce dyskusją dotyczącą regulacji prawnej zapłodnienia metodą in vitro uważam, że należy antycypować przyszłe spory sądowe wynikające z ewentualnego ustawowego zrównania statusu prawnego embrionów zamrażanych przy wykonywaniu zabiegu in vitro ze statusem prawnym tkanki ludzkiej.

Posłuży temu orzeczenie Sądu Najwyższego Stanu Tennessee z 1992 r. w sprawie Davis v. Davis (sygn. 842 S. W. 2d 588).

Niegdyś szczęśliwa para małżonków zdecydowała się na zabieg in vitro. Niestety, po pewnym czasie małżeństwo się rozpadło, a małżonkowie podczas rozwodu nie byli w stanie zadecydować o losach zamrożonych i magazynowanych w klinice płodności zarodków. Ona chciała darować je innej parze (przed rozprawą wyrażała chęć ich osobistego wykorzystania), on natomiast preferował ich zniszczenie. Po wyczerpaniu normalnego toku instancji sprawa trafiła do Sądu Najwyższego stanu Tennessee.

Kwestia prawna dotyczyła sposobu rozwiązania sporu między kobietą a mężczyzną, którzy skorzystali z zapłodnienia in vitro i później pokłócili się o losy zamrożonych zarodków.

Małżonkowie zdecydowali się na zabieg in vitro. Niestety, gdy doszło do rozwodu, nie zdołali rozstrzygnąć o losach zamrożonych zarodków

Mając wybór między licznymi wyrażonymi w doktrynie amerykańskiej stanowiskami dotyczącymi postępowania z embrionami (zarodkami) w wypadku sporu gametodawców o dalszy los zamrożonych zarodków, sąd przychylił się do poglądu optującego za ważeniem interesów stron.

Odrzucił poglądy mówiące, że w razie niewykorzystania zamrożonych zarodków istnieje konieczność ich zniszczenia lub przekazania w formie darowizny innej parze. Nie przyznał kobiecie bezwzględnego prawa kontroli nad ich losem. Nie podzielił stanowiska przyznającego prawo do decyzji klinice płodności (teoria dorozumianego kontraktu – implied contract theory) ani nie zgodził się z teorią nieodwołalnego zobowiązania do reprodukcji (irrevocable commitment to reproduction), narzucającego bezwzględne wszczepienie embrionu dawczyni gamety lub innej kobiecie. Odrzucone zostały również modele opierające się na zasadach sprawiedliwości (tzw. equity models). Sąd nie przyznał bezwzględnego prawa weta stronie, która sprzeciwia się rodzicielstwu, nie zdecydował się również przydzielić zarodków każdej ze stron po połowie.

Decyzja Sądu Najwyższego Stanu Tennessee opierała się na kilku założeniach.

Przede wszystkim nie podzielił stanowiska sądu pierwszej instancji, że zamrożone zarodki to istoty ludzkie. Ani prawo stanu Tennessee, ani prawo federalne nie chronią embrionów w takim samym stopniu jak istot ludzkich.

SN zajął stanowisko pośrednie, bo jednocześnie odrzucił koncepcję zrównującą zamrożone zarodki ze zwykłą tkanką ludzką. Za dominującym w amerykańskim piśmiennictwie poglądem przyznał, że należy im się szacunek większy niż zwykłym tkankom, ale nie równy istotom ludzkim.

Na tej podstawie wywnioskował, że byli małżonkowie mają prawo, w wyznaczonych szczególnym statusem zarodków granicach, zadecydować o ich losie. Dopuszczona więc również została możliwość ich zniszczenia.

SN wyszedł z założenia, że prawa obojga gametodawców są równe i ze względu na doniosłe konsekwencje bycia genetycznym rodzicem nikt inny bez ich zgody nie ma prawa decydować o losie zarodków. Gdyby SN przyznał embrionom status istoty ludzkiej, wykluczone byłoby ich zniszczenie.

SN wyraził opinię, że przed przystąpieniem do ważenia interesów stron w celu przyznania prawa decyzyjnego jednej z nich należy zbadać, czy nie została zawarta między nimi umowa precyzująca sposób postępowania z zamrożonymi zarodkami. W razie jej istnienia należałoby postąpić zgodnie z ustaleniami w niej zawartymi. Byli małżonkowie nie przewidzieli sporu i nie porozumieli się zawczasu co do losów zamrożonych embrionów.

Przed SN stanęło więc ciężkie zadanie wyważenia interesu kobiety wyrażającego się w prawie do prokreacji genetycznej z interesem mężczyzny, który wyrażał się w prawie do nieprokreowania genetycznego (oba wywodzone z prawa do prywatności).

SN wykluczył interes stanu Tennessee, mogący się przejawiać w dążeniu do zachowania i wykorzystania embrionów, stwierdzając, że jest on niewystarczający, by naruszać autonomię prokreacyjną gametodawców. Tezę tę oparł na wykładni dotyczącej prawa do aborcji. Wnioskował, że jeżeli w prawie Tennessee ustalono, iż interes stanu nie jest wystarczający, by zabronić kobiecie aborcji w pierwszym trymestrze ciąży, to w analizowanym kontekście tym bardziej nie byłaby uzasadniona interwencja stanowa.

W wyroku wskazane zostały czynniki, które powinny być poddane analizie przy próbie oceny, której strony interes przeważa. Są to: (a) pozycja stron, (b) waga interesów przejawianych przez każdą z nich oraz – co najważniejsze – (c) wielkość ciężarów, jakich każda ze stron doświadczałaby w związku z konkretnym rozstrzygnięciem.

Sąd rozumował, że orzeczenie na korzyść kobiety wymusi na mężczyźnie zostanie ojcem z wszelkimi konsekwencjami finansowymi oraz psychologicznymi tego faktu. Aby prawidłowo ocenić potencjalny wpływ takiego rozwiązania na życie mężczyzny, sąd ustalił, że zawzięcie przeciwstawia się on posiadaniu dziecka, które nie byłoby wychowywane przez oboje rodziców. Sam bowiem pochodził z wielodzietnej rodziny, w której rodzice byli rozwiedzeni, i wie, jaki wpływ na dziecko ma taki model wychowania. Sąd zaznaczył, że mężczyzna nie chciałby również darować embrionów obcym osobom, ponieważ w razie ich rozwodu to on czułby się zobowiązany do wychowania dziecka. Analizując sytuację kobiety, uznał zaś, że w wyniku orzeczenia na korzyść jej byłego męża zmuszona byłaby żyć w świadomości, że materiał genetyczny pobrany w trakcie kłopotliwych procedur medycznych nie zostałby wykorzystany.

Zdaniem sądu w przedstawionych okolicznościach interes mężczyzny przeważa. W razie darowania zarodków innej parze mężczyzna zostałby pozbawiony autonomii prokreacyjnej, a także kontaktów z dzieckiem, które uznawałby za swoje. Podsumowując, SN stwierdził, że chcąc rozwiązać spór byłych małżonków dotyczący losów zamrożonych embrionów, należy najpierw zbadać preferencje obojga gametodawców wyrażone w umowie zawartej między nimi. Jeżeli takowa nie istnieje, interes strony przeciwstawiającej się prokreacji powinien przeważać, zakładając, że druga strona posiada inne możliwości stania się rodzicem. Jeżeli są one wykluczone, sąd powinien przychylić się do wniosku strony opowiadającej się za prokreacją. W sytuacji gdy jedna ze stron chce darować zarodki innej parze, a druga się temu przeciwstawia, sąd powinien się opowiedzieć za interesem tej, która sprzeciwia się prokreacji. Zaznaczył jednak, że nie należy stosować w tej kwestii automatycznego prawa weta.

Nie przesądzając zasadności etycznej i prawnej twierdzeń zawartych w wyroku, należy stwierdzić, że przytoczone orzeczenie stanowi pewien przykład sposobu rozwiązania sporów mogących się pojawić na gruncie ustawy o in vitro w Polsce, jeśli taka zostanie uchwalona.

e-mail: w.baginski.office@gmail.com

Spór o In Vitro Publicystyka Sąd Najwyższy

Posłuży temu orzeczenie Sądu Najwyższego Stanu Tennessee z 1992 r. w sprawie Davis v. Davis (sygn. 842 S. W. 2d 588).

Pozostało 94% artykułu

Opinie Prawne

Marek Isański: Można przyspieszyć orzekanie NSA w sprawach podatkowych zwykłych obywateli

Wszyscy już się przyzwyczailiśmy, że fatalnie długi jest czas oczekiwania na rozpatrzenie skargi kasacyjnej od wyroku WSA w sprawach podatkowych zwykłych obywateli, bo to prawie 3 lata(!). Taka sytuacja – gdy skarga podatnika finalnie okaże się zasadna, co nie jest zjawiskiem rzadkim - jest nie tylko krzywdząca dla obywateli ale również generująca zbędne koszty po stronie budżetu. Można odnieść wrażenie, że państwo z jakąś dziwną premedytacją nie pilnuje wpłacanych przez wszystkich obywateli podatków, bo przecież w budżecie innych pieniędzy nie ma.

Materiał Promocyjny

Nowe pełne energii BMW serii 1. Stworzone z myślą o Tobie. Zapytaj o ofertę

Opinie Prawne

Maciej Gawroński: Za 30 mln zł rocznie Komisja będzie nakładać makijaż sztucznej inteligencji

Na łamach Rzeczpospolitej 6 listopada nawoływałem, aby kompetencje nadzoru sztucznej inteligencji (SI) oddać Prezesowi Urzędu Ochrony Danych Osobowych (PUODO). 20 listopada ukazał się tekst polemiczny, autorstwa mecenasa Przemysława Sotowskiego, w którym Pan Mecenas powołuje kilkanaście tez na granicy dezinformacji, bez uzasadnienia, oprócz „oczywistej oczywistości”. Tak jakby autor był bardziej politykiem niż prawnikiem. Niech mottem mojej repliki będzie to, co 12 sierpnia 1986 roku powiedział Ronald Reagan “Dziewięć najbardziej przerażających słów w języku angielskim to „Jestem z rządu i jestem tu, aby pomóc”

Opinie Prawne

Wojciech Bochenek: Sankcja kredytu darmowego to kolejny koszmar sektora bankowego?

W dniu 4 grudnia 2024 r. na łamach dziennika "Rzeczpospolita" ukazała się publikacja „Sankcja kredytu darmowego – czy narracja parakancelarii jest zasadna?” autorstwa mecenasa Wojciecha Wandzela, przedstawiająca tezy i argumenty mające przemawiać za możliwością skredytowania kosztów kredytu i pobierania od tego odsetek, które w ocenie autora publikacji są pewnym wyjściem naprzeciw konsumentom, którzy chcą pozyskać kredyt.

Warszawa 1982. Stan wojenny. Rozprawa przed sądem wojskowym przeciwko podziemnym wydawcom.

Opinie Prawne

Tomasz Pietryga: Sędziowie 13 grudnia, krótka refleksja

Dla wielu obywateli skrzywdzonych w czasach PRL, wejście sędziów stanu wojennego do sądów w III RP było nieakceptowalne. Niemoc ludzi Solidarności, aby to wejście zablokować, odebrała szacunek Temidzie na dekady.

Materiał Promocyjny

Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite

Bank wspiera rozwój pasji, dlatego miał już w swojej ofercie konto gamingowe, atrakcyjne wizerunki kart płatniczych oraz skórek w aplikacji nawiązujących do gier. Teraz, chcąc dotrzeć do młodych, stworzył w ramach trybu kreatywnego swoją mapę symulacyjną w Fortnite, łącząc innowacyjną rozgrywkę z edukacją finansową i udostępniając graczom możliwość stworzenia w wirtualnym świecie własnego banku.

Opinie Prawne

Rok rządu Donalda Tuska. "Zero sukcesów Adama Bodnara"

Przez ostatni rok główny ciężar działań i uwagi skupiony był na przywracaniu praworządności, choć z góry było wiadomo, że przy tym prezydencie para pójdzie w gwizdek. Jednocześnie w tym czasie nie zrobiono niczego, co by wydatnie poprawiło efektywność wymiaru sprawiedliwości.

Materiał Promocyjny

Jaecoo J7 w leasingu od 1670 zł/mies.

Opinie Prawne

Marek Isański: Można przyspieszyć orzekanie NSA w sprawach podatkowych zwykłych obywateli

Opinie Prawne

Maciej Gawroński: Za 30 mln zł rocznie Komisja będzie nakładać makijaż sztucznej inteligencji

Opinie Prawne

Wojciech Bochenek: Sankcja kredytu darmowego to kolejny koszmar sektora bankowego?

Sądy i trybunały

Sędzia nie przychodzi do pracy w nowej izbie SN. Sprawie przyjrzy się prezes Manowska

Sędzia Sądu Najwyższego odmawia orzekania w nowej Izbie Odpowiedzialności Zawodowej. Sprawa trafiła do I prezes SN Małgorzaty Manowskiej, która oceni czy jego zachowanie może naruszać dyscyplinę pracy.

Czy rzeczywiście ktoś wierzy, że Rafał Trzaskowski będzie dobrym prezydentem akurat dlatego, że zna

Komentarze

Michał Szułdrzyński: Rafał, pardon maj frencz!

Rafał Trzaskowski zachwycił swoich sympatyków rozmową po francusku z Emmanuelem Macronem. Jednak w kontekście kampanii, która miała odczarować jego elitarny wizerunek, pojawia się pytanie, czy to nie oddala go od przeciętnego wyborcy.

Waluty

Złoty mocniejszy, ale tylko w relacji do franka

Złoty w czwartek notował nieznaczne zmiany wobec euro i dolara. Większy ruch było widać w przypadku franka szwajcarskiego.

Komentarze

Bogusław Chrabota: O dotacji dla PiS rozstrzygną nie sędziowie SN, a polityka

W idealnym świecie PKW powinna podporządkować się decyzji SN i wydać nową uchwałę o przyjęciu sprawozdania komitetu wyborczego PiS oraz odblokować środki, którymi dysponuje minister finansów. Jednak w logice wadliwości KRS jest inaczej. Decyzję podjęli ludzie zależni od polityków i w ich interesie.