Konkurencja między prawnikami coraz ostrzejsza – o prognozach do 2017 r. piszą Sowiński i Sęk

Prawników jest coraz więcej, a konkurencja coraz bardziej zacięta. Jak rysuje się najbliższa przyszłość?

Ostatnia z komisji egzaminacyjnych ogłosiła 15 maja wyniki egzaminu radcowskiego. Wiadomo już, jak poszło w tym roku kandydatom na adwokatów. Zadaliśmy sobie pytanie, jak wyglądają dane historyczne oraz jakie na tej podstawie można sformułować prognozy.

Tysiące adwokatów, ?tysiące radców

Tylko w ciągu ostatniej dekady, od 2004 r., łączna liczba adwokatów i radców prawnych wzrosła o 68 proc., z 23 do prawie 38,8 tysiąca.

Liczba wchodzących do zawodu rośnie konsekwentnie, wielokrotnie przewyższając liczbę prawników wychodzących z rynku. Podczas gdy jeszcze pod koniec lat 90. tylko 742 osoby kończyły aplikację adwokacką, a 1728 radcowską, w ostatnim roku grupy te osiągnęły wielkość odpowiednio 6167 i 10 338 osób. Dynamika wzrostu zwiększyła się szczególnie w ostatnich pięciu latach.

Prawników z uprawnieniami będzie przybywać w ciągu najbliższych trzech lat.

Prognozując zmiany na lata 2015–2017, wykorzystaliśmy informacje o liczbie osób rozpoczynających aplikacje radcowską i adwokacką, a także o liczbie osób przystępujących do egzaminów zawodowych i poziomie ich zdawalności. Zakładając, że zdawalność będzie w każdym roku oscylowała na poziomie średniej z poprzedzających ją trzech lat, łącznie osób z uprawnieniami zawodowymi wykonujących zawód w 2017 roku będzie ponad 53,3 tys., z tego 19,5 tys. adwokatów i 33,8 tys. radców prawnych.

Obliczając te wartości, przyjęliśmy konserwatywne podejście, korygując na potrzeby prognoz w dół historyczne dane dotyczące poziomu zdawalności poszczególnych egzaminów. Na prognozy wpływają również inne czynniki – nabywanie uprawnień z pominięciem egzaminu, odejścia na emeryturę, umieralność. Należy wziąć również pod uwagę, że nie wszyscy prawnicy zdający egzaminy decydują się na wykonywanie zawodu, a niektórzy mają jednocześnie tytuł adwokata i radcy prawnego.

Odnotowaliśmy spadkowy trend w zdawalności egzaminu radcowskiego w latach 2010–2014 oraz wzrostowy w egzaminie zawodowym izby adwokackiej.

Mimo że liczba prawników będzie rosła mniej dynamicznie, bezwzględne liczby osób, o które się powiększa grono wykonujących zawód adwokata lub radcy prawnego będą rokrocznie wyższe w latach 2014–2017 niż w  2006–2009 i 2010–2013. Ponad 3 tys. osób wchodzących każdego roku do zawodu w najbliższych latach nie powinno dziwić. To, czy ten trend się utrzyma, będzie zależało od liczby osób rozpoczynających aplikację adwokacką i radcowską w najbliższym czasie. Liczba aplikantów posłużyła nam za bazę do obliczeń.

W Europie jeszcze gęściej – Polska ma ją dogonić

Obecnie na 100 tys. mieszkańców przypada w Polsce ok. 100 prawników z uprawnieniami. Na tle krajów Wspólnoty polski wynik nadal odbiega od średniej europejskiej, wynoszącej 160,7 prawnika na 100 tys. mieszkańców. Zgodnie z przyjętą przez polski rząd strategią „Sprawne państwo 2020" polski rynek ma docelowo wzrosnąć z dzisiejszego poziomu 100 do 185 w 2020 roku. Jest to jeden ze wskaźników pomiaru dostępności usług prawnych dla obywateli oraz poziomu ich bezpieczeństwa. Nie zapowiada się zatem, aby ustawodawca wprowadzał w kolejnych latach utrudnienia w dostępie do zawodu.

Prawnicy odczuwają skutki konkurencji

Wzrost konkurencji na rynku to niejedyny problem, z którym prawnicy muszą się zmierzyć praktycznie każdego dnia. Obserwujemy na przykład rozwój technologii informatycznych, które pozwalają każdemu na szybkie dotarcie do wiedzy dotąd zarezerwowanej wyłącznie dla specjalistów.

Rozwijają się też technologie podnoszące efektywność pracy prawników – pozwalają na wykonanie przez jedną osobę pracy wykonywanej dotąd przez kilka. Maleje popyt na niektóre usługi. Przeanalizowaliśmy na przykład statystyki spraw karnych. Okazało się, że liczba wszczynanych postępowań karnych jest coraz mniejsza – w ostatnich dziesięciu latach zmalała o 27 procent. Biorąc pod uwagę rosnącą liczbę adwokatów, oznacza to, że o ile w 2004 roku na jednego adwokata przypadały 226 wszczęte postępowania, o tyle w 2013 roku jest ich tylko 74.

Prawnicy odczuwają skutki wzrostu konkurencji i koncentrują się zarówno na pozyskiwaniu nowych zleceń, jak i optymalizacji efektywności i kosztów.

W kwestii budowy przychodów prawnicy są coraz bardziej zainteresowani rozwijaniem nowych kompetencji – lepszej obsługi klienta, promowania i sprzedaży usług. Metodyka pracy, która funkcjonowała do tej pory tylko w największych kancelariach, zaczyna być powszechnie wdrażana w mniejszych podmiotach. Zarówno duże, jak i małe kancelarie uczą się lepiej konkurować na rynku, przyjmując strategie działalności i działając w oparciu o budżetowanie, plany marketingowe i plany sprzedaży.

Po stronie kosztowej działania rozwojowe kancelarii coraz częściej dotyczą optymalizacji efektywności działania. Dotyczy to w szczególności wprowadzania analityki efektywności pracy, mierzenia rentowności (dochodowości) pod różnym kątem, staranniejszego planowania poszczególnych działań i planowania w skali całej organizacji, a także szukania źródeł nieefektywności.

Jednym z zauważalnych trendów w sektorze jest wyraźne określanie lub poszukiwanie specjalizacji, której pożąda rynek. Dowodem na to jest powstanie w ostatnim czasie wielu kancelarii butikowych. Analizując gamę możliwych kierunków rozwoju kancelarii, naliczyliśmy prawie 50 specjalizacji branżowych (np. obsługa przemysłu obronnego), około 20 specjalizacji merytorycznych (np. prawo pracy) i ponad 15 specjalizacji innego rodzaju (np. obsługa klientów ze Skandynawii).

Przyszłość niesie prawnikom wiele nowych wyzwań. Rosnąca konkurencja to tylko jedno z nich. Znacznie większym wyzwaniem może stać się rozwój nowych technologii pozwalających na efektywniejsze zaspokajanie potrzeb klientów oraz powstawanie nowych modeli biznesowych, w których świadczona jest pomoc prawna.