W obrocie gospodarczym instytucja pożyczki znajduje powszechne zastosowane. Jej znaczenie wzrasta w okresach spowolnienia gospodarki, kiedy to przedsiębiorstwa doświadczają negatywnych zjawisk utrudniających rozwój, takich jak: pogorszenie wskaźnika rotacji należności lub wzrost rezerw na tzw. złe długi. W warunkach zwiększonego zapotrzebowania na kapitał obrotowy, przy równoczesnym ograniczeniu dostępu do innych źródeł finansowania (np. kredytów bankowych), pożyczki pozwalają nie tylko przetrwać kryzys, ale nawet wzmocnić swoją pozycję konkurencyjną na rynku.
Obowiązki stron są opisane w kodeksie cywilnym
Przez umowę pożyczki pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 § 1 k.c.). Umowa może określać termin zwrotu pożyczki. Jeżeli termin taki nie został oznaczony, to dłużnik powinien zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez pożyczkodawcę.
Na szczególnych zasadach
Pożyczka może być udzielana spółce przez jej wspólnika lub akcjonariusza (tzw. pożyczka podporządkowana). Tego typu pożyczki zalicza się do dłużnych form dokapitalizowania spółek. Trzeba również pamiętać, że zawarcie przez spółkę kapitałową umowy pożyczki z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem lub likwidatorem wymaga – co do zasady – zgody zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia. Gdy wspólnik (akcjonariusz) jest zarazem członkiem zarządu, to przy zawieraniu umowy pożyczki spółkę powinien reprezentować pełnomocnik powołany przez zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie).
Korzystają ze zwolnienia
Usługi udzielania pożyczek pieniężnych w prowadzonej działalności gospodarczej korzystają ze zwolnienia od VAT (art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT). Obowiązek w zakresie VAT nie wystąpi, jeżeli pożyczki udziela spółce osoba fizyczna, niebędąca podatnikiem VAT – czynność taka pozostaje wówczas poza zakresem ustawy o VAT.
Pożyczki udzielane spółkom kapitałowym przez ich udziałowców lub akcjonariuszy korzystają ponadto ze zwolnienia od podatku od czynności cywilnoprawnych (art. 9 pkt 10 lit. i ustawy o PCC).