Trybunał Konstytucyjny nie miał najmniejszych wątpliwości, że panie urodzone w 1953 r., które w latach 2008–2012 przeszły na wcześniejszą emeryturę, nie mogły zostać pozbawione w 2013 r. bardzo korzystnego przeliczenia świadczenia po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Mogły wtedy stracić nawet kilkaset złotych, jeśli nie więcej.
Dla ZUS taki wyrok oznacza wydatek nawet kilkuset milionów złotych jeszcze w tym roku.
Wszystko za sprawą art. 25 ust. 1b dodanego do ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w myśl którego przy wyliczeniu ich emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego ZUS potrącał z kapitału emerytalnego kwoty wypłaconych im do tej pory wcześniejszych emerytur.
– Przechodząc na wcześniejszą emeryturę, nie wiedziały, jakie to będzie miało konsekwencje dla wymiaru ich emerytury w wieku powszechnym – mówił sędzia TK Leon Kieres. – Gdyby wiedziały, że pobieranie świadczenia doprowadzi do pomniejszenia emerytury w wieku powszechnym, mogły nawet zrezygnować z wcześniejszej emerytury.
– Wyrok TK musi teraz doprowadzić do zgodności decyzji ZUS wydawanych dla kobiet z rocznika 1953, tak by wypłacane im teraz świadczenia były liczone na takich samych zasadach jak kobiet z roczników 1949–1952 – mówi Lesław Nawacki, dyrektor Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.
Nie mogły przewidzieć
Zdaniem TK zmiana przepisów, która doprowadziła do potrącania z ich kapitału emerytalnego w ZUS dotychczas wypłacanych świadczeń, została przeprowadzona sprzecznie z art. 2 Konstytucji RP, czyli z naruszeniem zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Tym bardziej że kobiety z poprzednich roczników od 1949 do 1952 mogły bez ograniczeń przechodzić z wcześniejszej emerytury na świadczenie w powszechnym wieku emerytalnym, bez potrącenia z ich kapitału wypłaconych dotychczas wcześniejszych emerytur.
Z szacunków ZUS wynika, że korzystne przeliczenie może dotyczyć nawet 139 tys. kobiet, które w grudniu 2012 r. miały prawo do wcześniejszej emerytury. ZUS może mieć teraz twardy orzech do zgryzienia z realizacją wyroku TK. Wypłata przeliczonych świadczeń dla tak dużej grupy uprawnionych będzie już niedługo sporo kosztować, a w maju wszyscy emeryci mają dostać dodatek w wysokości 1100 zł.
Niejasne skutki wyroku
Pytanie, czy kobiety z rocznika 1953 mogą starać się o podwyżkę na przyszłość, czy także o wyrównanie wypłaconych dotychczas emerytur. Odpowiedź zależy od tego, czy ZUS wydał im w 2013 r. niekorzystną decyzję o wymiarze świadczenia i czy w końcu odwołały się od niej do sądu. Kobiety, które nie starały się o zamianę wcześniejszej emerytury lub wycofały wniosek, mogą teraz wystąpić o podwyżkę, ale tylko na przyszłość.
Te, którym ZUS wyliczył w 2013 r. niekorzystnie świadczenie, mogą mieć problem z uzyskaniem wyrównania po wyroku TK. Utrudnia to art. 146 kodeksu postępowania administracyjnego, który mówi wprost, że można wznowić postępowanie, jeśli od wydania decyzji nie minęło więcej niż pięć lat. A ten termin minął już w zeszłym roku (choć skarga wpłynęła do TK w 2016 r.).
– Przekreślałoby to sens konstytucyjnej instytucji wznowienia postępowania – komentuje prof. Ryszard Piotrowski z UW. – W tych okolicznościach, aby obronić konstytucję przed ustawą, wskazane byłoby być może zastosowanie przez TK wyroku aplikacyjnego.
Najłatwiej będzie paniom, których sprawą zajmował się sąd. Mają trzy miesiące na wznowienie postępowania i w nowym wyroku sąd powinien zastosować wyrok TK.
Opinia dla „rzeczpospolitej"
dr Tomasz Lasocki, z Katedry Ubezpieczeń na Uniwersytecie Warszawskim
To bardzo korzystny wyrok dla kobiet z rocznika 1953. Trybunał Konstytucyjny bardzo hojnie je potraktował zarówno w kontekście prawnym, jak i ekonomicznym. Kwestionowany przepis przeciwdziałał podwójnej korzyści, jaką kobiety z roczników 1949–1952 osiągnęły przez brak możliwości potrącenia dotąd pobranych wcześniejszych emerytur, co podwyższało ich docelowe emerytury. Zastosowanie tej zasady do kobiet z rocznika 1953 spowoduje, że w niepamięć pójdą wypłacone im przez ostatnich sześć lat świadczenia. Nowe obliczenie emerytury z wykorzystaniem wyroku TK doprowadzi teraz do naprawdę sporej podwyżki pobieranych przez nie świadczeń. Bardzo ciekawe, jak do realizacji tego wyroku podejdzie teraz rząd. Warto, aby skorzystał z sugestii sędziów TK i ustawowo rozstrzygnął wszelkie związane z tym wątpliwości.
