Skarga w sprawie podatkowej

Dopiero po wyczerpaniu tej drogi może szukać sprawiedliwości w Strasburgu.

Status Trybunału

Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) jest europejskim organ sądownictwa międzynarodowego powołanym w 1959 roku. W następstwie zmian wprowadzonych Protokołem 11, w 1998 r. Trybunał stał się jedynym organem sądowym Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC), zastępując w tym zakresie Europejską Komisję Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka. Jego siedzibą jest Strasburg.

Czytaj także: Jak prowadzić spór z urzędem skarbowym, żeby wygrać

ETPC orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w EKPC i protokołach dodatkowych do niej, rozpatrując skargi obywateli państw członkowskich Rady Europy, które ratyfikowały Konwencję. Trybunał nie jest jednak organem Rady Europy. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej EKPC i to ona, wraz z dołączonymi do niej protokołami, określa jego kompetencje i sposób funkcjonowania. Europejską konwencję praw człowieka ratyfikowała także Polska, dlatego również polscy obywatele mogą dochodzić swoich praw przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

Najczęstsze naruszenia

Prawo do złożenia skargi do ETPC wynika z art. 34 EKPC, zgodnie z którym ETPC może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez państwo praw zawartych w konwencji lub jej protokołach.

Uwaga! Skarga do ETPC może dotyczyć wyłącznie zarzutów naruszenia któregoś z postanowień EKPC lub jej protokołów. Dlatego też nie będzie wystarczające powołanie się przez podatnika na naruszenie prawa krajowego, jeżeli naruszenie to nie spowodowało jednocześnie naruszenia EKPC.

Podatnicy składający skargi do ETPC najczęściej powołują się na zarzut naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do EKPC, zgodnie z którym każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia.

W tym przypadku terminu „mienie" nie należy jednak interpretować zbyt wąsko. Na gruncie EKPC pojęcie „mienia" ma bowiem znaczenie autonomiczne i nie ogranicza się do własności rzeczy. Za mienie mogą być uważane również niektóre inne prawa i korzyści majątkowe. Pojęcie to odnosi się to zarówno do istniejącego mienia, jak i do wartości majątkowych, w tym także wierzytelności i roszczeń, w związku z którymi dana osoba może twierdzić, że ma przynajmniej uprawnione oczekiwanie ich realizacji. Mogą to być również wierzytelności lub roszczenia o charakterze publicznoprawnym. Roszczenie można uznać za mienie, jeśli jest dostatecznie dowiedzione i ma podstawę w przepisie prawnym albo solidną podstawę w krajowym orzecznictwie. Przykładem może być wyrok 53080/13 w sprawie Béláné Nagy v. Węgry, w którym ETPC podsumował dotychczasowy rozwój orzecznictwa w kwestii „uprawnionego oczekiwania", stwierdzając, że uznanie istnienia mienia, z którym związane jest uprawnione oczekiwanie, wymaga posiadania przez skarżącego dającego się potwierdzić prawa rzeczywiście stanowiącego – zgodnie z prawem krajowym – wystarczająco ustalony i konkretny interes majątkowy.

Podatnicy, którzy składają skargę do ETPC, w sprawach podatkowych, powołują się też na zarzut naruszenia art. 6 EKPC, który ustanawia prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd. Zatem jeżeli podatnik ma wątpliwości co do poprawności proceduralnej procesu rozpatrywania jego sprawy, powinien powołać się na art. 6 EKPC.

Przykładem zarzutu opartego na tym przepisie jest sprawa Aloizy Formela vs. Polska, w której polski podatnik zarzucił naruszenie art. 6 EKPC przez Polskę, gdyż uważał, że zastosowana przez polski organ podatkowy procedura szacowania zobowiązania podatkowego była niesprawiedliwa. W zapadłym w tej sprawie orzeczeniu nr 31651/08 ETPC nie podzielił jednak zastrzeżeń polskiego podatnika w tym zakresie.

Zdarza się, że podatnicy, w skargach składanych do ETPC, zarzucają państwom, których są obywatelami, naruszenie art. 14 EKPC, który ustanawia, że korzystanie z praw i wolności wymienionych w EKPC powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Należy jednak pamiętać, że przepis ten nie może stanowić samodzielnej podstawy złożenia skargi do ETPC, gdyż już z samej jego treści wynika, że zakaz dyskryminacji określony tym przepisem dotyczy korzystania z praw i wolności określonych w EKPC. Taką interpretację art. 14 EKPC potwierdza bogate orzecznictwo ETPC, np. w wyroku nr 45651/11 zapadłym w sprawie Dobrowolski i inni vs. Polska, orzekł, że art. 14 EKPC uzupełnia inne, materialne postanowienia EKPC i nie ma on niezależnego istnienia, jako że wywołuje skutek jedynie w odniesieniu do korzystania z praw i wolności chronionych przez te postanowienia.

Możliwe będzie jednak powołanie się na art. 14 EKPC stawiając jednocześnie inny zarzut naruszenia praw wynikających z EKPC. Możliwe będzie np. postawienie zarzutu naruszenia art. 14 EKPC w związku z art. 1 Protokołu nr 1.

Przykładem takiego postawienia zarzutów jest sprawa Guberina vs. Chorwacja. Sprawa trafiła do ETPC na wniosek rodzica osoby niepełnosprawnej, któremu krajowe organy podatkowe odmówiły uznania szczególnych potrzeb osoby niepełnosprawnej przy ocenie uprawnienia do zwolnienia podatkowego na zakup lokalu mieszkalnego spełniającego potrzeby rodziny. Podatnik sformułował zarzut wskazujący, że krajowe organy podatkowe dopuszczając się dyskryminacji pozbawiły go w istocie jego mienia, rozumianego w tym przypadku jako prawo do zwolnienia od zapłaty podatku. ETPC w wyroku nr 23682/13 ETPC przychylił się do stanowiska podatnika w całości, stwierdzając naruszenie zarówno art. 14 jak i art. 1 Protokołu nr 1.

Najpierw prawo wewnętrzne

Zgodnie z art. 35 ust. 1 EKPC, Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym. Oznacza to, że podatnik aby móc złożyć skargę do ETPC najpierw powinien wyczerpać wszystkie możliwości odwoławcze w trybie administracyjnym oraz sądowo-administracyjnym. Zatem, co do zasady, możliwość złożenia skargi jest możliwa dopiero w momencie, gdy podatnik będzie miał wyrok NSA.

Jednak nie zawsze uzyskanie orzeczenia NSA będzie wystarczające do złożenia skargi do ETPC. W niektórych sytuacjach podatnikowi przysługiwać będzie nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego. W takiej sytuacji skargę do ETPC podatnik będzie mógł złożyć dopiero po uzyskaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że podstawą wniesienia skargi konstytucyjnej może być wyłącznie zarzut, że organ administracji lub sąd zadecydował o prawach lub obowiązkach podmiotu, na podstawie przepisu, który nie jest zgodny z Konstytucją.

Jeśli więc podatnik nie będzie podnosił zarzutu niezgodności określonego przepisu z Konstytucją, to aby wnieść skargę do ETPC nie będzie musiał uprzednio kierować skargi do Trybunału Konstytucyjnego i dla spełnienia wymogu wyczerpania krajowych możliwości odwoławczych wystarczające będzie uzyskanie wyrok NSA.

Uwaga! Zgodnie z art. 35 EKPC skargę do ETPC wnosi się w terminie 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Za datę podjęcia ostatecznej decyzji należy natomiast rozumieć datę doręczenia podatnikowi ostatecznego orzeczenia w sprawie, np. orzeczenia NSA.

Rozstrzygnięcia raczej powściągliwe

Praktyka rozstrzygnięć wydawanych w sprawach podatkowych przez ETPC pokazuje, że trybunał ten w bardzo powściągliwy i ostrożny sposób wydaje orzeczenia, które kwestionowałyby wewnętrzne rozstrzygnięcia państw członkowskich w sprawach podatkowych.

ETPC rozstrzygając sprawy podatkowe, zazwyczaj powołuje się na drugi akapit art. 1 Protokołu nr 1 do EKPC, który wskazuje, że państwo członkowskie może w zasadzie stosować ustawy jakie tylko zechce, jeżeli tylko uzna to za konieczne w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych. W powyższy kontekście ETPC zastrzega jedynie, że środki podejmowane w tym celu przez określone państwo powinny być proporcjonalne.

Przykładem może być sprawa Formela vs. Polska, w której krajowe organy podatkowe zakwestionowały prawo podatnika do odliczenia podatku od towarów i usług, z uwagi na fakt, że dokonana przez niego weryfikacja kontrahenta była niewystarczająca, pomimo, że podatnik w odniesieniu do transakcji z każdym ze swych kontrahentów, zapłacił VAT przy nabyciu towarów lub usług, zachował oryginały faktur i należycie dostarczył wszystkie formularze VAT do urzędu podatkowego. ETPC ocenił, że ingerencja państwa w tej sprawie była zgodna z prawem i realizowała uprawniony cel zabezpieczenia uiszczania podatku VAT w interesie publicznym. Jednocześnie ETPC stwierdził, że taka ingerencja zachowuje sprawiedliwą równowagę pomiędzy wymogami interesu powszechnego społeczeństwa a wymogami ochrony podstawowych praw jednostki.