Joanna Staręga-Piasek: Zbyt długo trzymaliśmy Tuska w terminie

Plus Minus: Odpowiadała pani za politykę społeczną w rządach: Tadeusza Mazowieckiego, Jana Krzysztofa Bieleckiego, Hanny Suchockiej i Jerzego Buzka. Można powiedzieć, że przecierała pani szlaki i wytyczyła kierunek tej polityki?

Bardzo wysoko oceniam to, co robił Tadeusz Mazowiecki. Nie sposób przekazać kolejnym pokoleniom, które nie żyły w tamtych realiach, ile trzeba było determinacji i wysokiego poziomu państwowości, żeby przeprowadzić reformę Leszka Balcerowicza – zrobić chirurgiczne cięcie, uzdrowić gospodarkę i złotówkę, nie oglądając się na sprawy drugorzędne.

Co to były te sprawy drugorzędne? Społeczne koszta transformacji?

Oczywiście. Bezrobocie, zdrowie, edukacja, pomoc społeczna – to wszystko dla Balcerowicza były sprawy drugorzędne. Na szczęście byliśmy trochę przygotowani do rozwiązywania problemów w tych obszarach, m.in. dzięki pracy w podstolikach Okrągłego Stołu.

Kto panią zaprosił do rządu Mazowieckiego?

Zaprosił to za dużo powiedziane. Jacek Kuroń, z którym znaliśmy się z Żoliborza i obracaliśmy się w zbliżonym towarzystwie, powiedział do mnie: zostaniesz wiceministrem pracy i musisz coś zrobić z tymi biedakami, bo Balcerowicz im specjalnie nie pomoże.

Biedakami, czyli ludźmi, którzy nie potrafili odnaleźć się w nowej rzeczywistości?

No tak. Kuroń osobiście zaangażował się w operację przejmowania pomocy społecznej od Ministerstwa Zdrowia. Oczarował ówczesną wiceminister zdrowia Krystynę Sienkiewicz, pielęgniarkę, przekonując, że pozbędzie się kłopotu. I ona bez walki oddała ten kawałek swoich kompetencji. Kuroń potrafił też niesamowicie podbudować pracowników pomocy społecznej. Z reguły to były młode dziewczyny, które często zapraszałam do Ministerstwa Pracy na spotkania. Wtedy przychodził Kuroń z pękiem róż i mówił: „Zanim Joasia będzie z wami rozmawiać, to ja chcę wam podziękować za pracę". I rozdawał każdej pani różę, po czym znikał, ale te dziewczyny już zupełnie inaczej odbierały moje słowa. Z pomocą społeczną związana jest jeszcze jedna historia – udało mi się namówić premiera Mazowieckiego, by napisał specyficzne pismo do przewodniczących rad narodowych: proszę i polecam utworzenie ośrodków pomocy społecznej w każdej gminie.

Dlaczego było specyficzne?

Bo nie uchwaliliśmy jeszcze ustawy o pomocy społecznej, a więc nie było podstawy prawnej, by takie ośrodki tworzyć. Zależało nam na tym, by jeszcze przed pierwszymi wyborami samorządowymi, które odbyły się w maju 1990 r., wprowadzić struktury pomocy społecznej do ówczesnych rad narodowych. A ustawa o pomocy społecznej została uchwalona dopiero w listopadzie 1990 r. Po tym liście rozległy się głosy pryncypialnych prawników: „Co to znaczy, że »premier prosi i poleca«?". Ale 80 proc. rad narodowych wykonało prośbę i ośrodki pomocy społecznej powstały. A gdy ustawa o pomocy społecznej weszła w życie, po prostu zatwierdziła stan faktyczny.

Leszek Balcerowicz nie był przeciwny tej ustawie?

Największym przeciwnikiem był Jerzy Regulski. Uważał, że jego ustawa o samorządach jest święta i nie można dokonywać w niej zmian. A ja chciałam ośrodki pomocy społecznej usytuować w gminach, czyli najniżej, jak można było. Gdy prezentowałem moją ustawę na posiedzeniu Rady Ministrów, Regulski się zdenerwował i zaczął protestować: „Proszę nie mieszać mi w ustawie, to ma być samorząd, a nie pomoc społeczna". Zdenerwowana zadzwoniłam do Jacka Kuronia, żeby przyszedł, bo moje racjonalne argumenty nie wystarczają. Kuroń przyszedł na posiedzenie rządu i dopiero wtedy przyjęto ustawę.

A co na to Balcerowicz?

Miał świadomość kosztów społecznych swoich reform. Nie chciał się im kłaniać, ale wiedział, że są. Nie robił nam problemów np. przy przyjmowaniu w grudniu 1989 r. ustawy o bezrobociu. Jeszcze kilka miesięcy wcześniej bezrobotni byli karani za uchylanie się od pracy. Piętnowało się ich. A my przestaliśmy ich traktować jak bumelantów, a zaczęliśmy jak osoby znajdujące się w trudnym położeniu życiowym i jeszcze przyznaliśmy im zasiłki. To była rewolucja w podejściu do tych ludzi. Problem bezrobotnych Balcerowicz rozumiał, bo wiedział, że nie mieli pracy i nie mogli jej znaleźć. Z pomocą społeczną faktycznie było gorzej. W tym względzie on stawiał większy opór, ale przyjmował do wiadomości argument, że jeżeli chce, aby jego reformy się powiodły, to pomoc społeczna jest konieczna.

A nie miała pani wrażenia, że ta cała pomoc społeczna to było pudrowanie gangreny? Już pod koniec 1990 r. zakłady masowo upadały, bezrobocie rosło lawinowo, a środki finansowe na pomoc społeczną były zapewne mizerne.

Zależy, z jakiego poziomu się na to patrzyło. Z poziomu centralnego mieliśmy do czynienia z dużymi liczbami. Ale z poziomu gminy to było kilkanaście czy kilkadziesiąt rodzin w dramatycznej sytuacji, którym trzeba było pomóc. Dlatego chciałam, żeby pomoc społeczna zeszła do gmin. A wie pani, że ustawa o pomocy społecznej została uchwalona jednogłośnie? Dzisiaj to nie do pomyślenia. Jestem przerażona obecnym procedowaniem w Sejmie. Za moich czasów można było z Anną Bańkowską z SLD przygotować ustawę emerytalną, bo ona się na tym dobrze znała. Pamiętam, że miała zwyczaj robić taki wtręt: „Rozmawiałam z moją sąsiadką, która jest właśnie w takiej sytuacji i ona powiedziała, że to jest źle, to jest źle i jeszcze to". Później wszyscy podśmiewaliśmy się z tej sąsiadki, ale ponieważ to były przykłady z życia, wszyscy od razu inaczej jej słuchali. Zresztą lata 90. mimo różnic ideowych były okresem dobrej współpracy na poziomie merytorycznym.

Trochę chyba idealizuje pani tamte czasy. Pamiętam, jak poseł SLD Maciej Manicki usiłował storpedować zmiany w podatkach za czasów rządu AWS–UW, zarzucając Sejm setkami poprawek.

Ale gdy siadaliśmy w komisji sejmowej do pracy nad ustawą, np. o pomocy społecznej czy niepełnosprawnych, to i Jolanta Banach, i Anna Bańkowska z SLD, i obecny wiceminister pracy Stanisław Szwed skupialiśmy się na meritum i zapominaliśmy, że to jest pomysł SLD-owski albo AWS-owski. Co prawda, przy głosowaniu sobie o tym przypominaliśmy i choć ustawa była dobrze napisana, to Jola Banach mówiła: „Wybacz, ale my tego nie poprzemy, bo to jest wasz projekt. Zginiemy, jeżeli zaczniemy popierać wasz rząd". Nie miałam do niej pretensji. Po prostu były dwie relacje – merytoryczna i polityczna.

Jakim ministrem był Jacek Kuroń?

W rządzie Tadeusza Mazowieckiego był ministrem na czasy rewolucyjne. Zarażał wszystkich swoim entuzjazmem i poczuciem ważności tego, co robiliśmy. Odwoływał się do przyzwoitości ludzi. W rządzie Hanny Suchockiej Kuroń już trochę był wypalony, słabszy, może gorzej się czuł i mniej się angażował. Ale szefem zawsze był fantastycznym. Oczywiście Mazowiecki doskonale rozumiał wagę tego, co robiliśmy. Suchocka była mniej empatyczna, być może dlatego, że miała inną optykę. Ona miała zwyczaj, że raz na kilka miesięcy zapraszała do hotelu na Parkowej kobiety z rządu. Jadłyśmy ciastka, piłyśmy herbatę i wyrzucałyśmy z siebie, co nam leżało na sercu. Kiedyś bardzo spierałyśmy się z nią o sytuację nauczycieli.

O co poszło?

Nauczyciele zorganizowali protest płacowy. Wtedy płace budżetówki były przez jakiś czas zamrożone. Uważałam, że nauczyciele nie mogą przerwać strajku, jeżeli nic nie wywalczą, bo stracą autorytet w oczach rodziców i dzieci. To był czas, kiedy rodzice zaczęli dowozić dzieci na lekcje samochodami, używanymi, ale zawsze, dzieci jadały banany na drugie śniadanie, a wtedy banany nie były tańsze od kartofli... A tymczasem nauczyciel z pochlapanymi butami dojeżdżał do pracy autobusem i nie mógł swoim dzieciom kupić bananów. Suchocka tego nie rozumiała.

A jak było za czasów rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego?

Wtedy pojawił się Michał Boni, z którym dobrze mi się pracowało. Nadal utrzymywał parasol nad sprawami, którymi się zajmowałam, i pomocą społeczną. Wtedy też krótko byłam pełnomocnikiem ds. osób niepełnosprawnych i z moich doświadczeń urodziła się Karta praw osób niepełnosprawnych. Ale wtedy też zobaczyłam dramatyczny poziom kształcenia i wykształcenia niepełnosprawnych. Udało mi się, z ogromnymi trudnościami, uruchomić w moim okręgu wyborczym, czyli w Koninie, jedną klasę integracyjną w szkole podstawowej. Ale opór rodziców i nauczycieli był ogromny. Szkoła była nastawiona na jak najszybsze wypchnięcie niepełnosprawnego dziecka. Na poziomie państwowym nie było lepiej – pamiętam ogromną awanturę z Leszkiem Balcerowiczem, żeby urzędy publiczne zatrudniały osoby niepełnosprawne albo płaciły na PFRON. Mówił, że zrobimy to, jak będziemy mieli pieniądze, a oczywiście nigdy tych pieniędzy nie było.

Klimat dla pomocy społecznej nie był wtedy chyba najlepszy?

Gdyby nie Boni, to za rządu Bieleckiego klimat dla pomocy społecznej byłby straszny. Liberałowie nie uważali za stosowne zajmować się jakimiś nieudacznikami i przeznaczać na nich pieniądze z budżetu. Gdy wymieniali, co jest do zrobienia, pomoc społeczna zawsze lądowała na końcu. Ja w takich sytuacjach mówiłam, że zdrowie jest na literę z i to ono powinno być na końcu, a pomoc społeczna trochę wyżej.

A jak było w rządzie Jana Olszewskiego?

Jerzy Kropiwnicki, ówczesny minister pracy, wyrzucił mnie po dwóch miesiącach. Zaczął od tego, że nie wolno w ministerstwie nosić sukienek przed kolana. Ja akurat takich nie nosiłam.

To był jego główny problem?

On po prostu nie lubił kobiet i nie umiał z nimi rozmawiać. Jako wiceminister każdemu nowemu szefowi resortu przekazywałam rejestr aktualnych spraw – co jest ważne, na co należy uważać itd. Kropiwnicki nie dość, że nie wziął tego rejestru, to jeszcze powiedział, że ma własny rozum i wie, co ma robić. Poza tym nie znosił Kuronia i Unii Demokratycznej. Sam fakt, że byłam od Kuronia, stawiał mnie na straconej pozycji. Był typem ZChN-owca, w którym zalegały pokłady nielubienia ludzi. Na samym początku jego urzędowania wybrała się do niego grupa pracowników socjalnych, żeby mu wytłumaczyć, iż pomoc społeczna nie jest ważną politycznie sprawą, że mają komfort współpracy ze mną i bardzo proszą, żeby to zachować. Przyszli do mnie po tej rozmowie z bardzo niewyraźnymi minami i nie chcieli powiedzieć, jak zostali potraktowani, ale stwierdzili, że szybko do siebie nie dojdą. Parę dni później zostałam zdymisjonowana. Byłam tak zbulwersowana, że podarłam przy Kropiwnickim podziękowania za pracę, które dostaje się od każdego ministra.

To w niemiłej atmosferze się rozstaliście.

Bardzo. Psychicznie to odcierpiałam.