Podmioty posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają:
1) małoletni, którzy ukończyli 13 lat, oraz
2) osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu:
1) choroby psychicznej,
2) niedorozwoju umysłowego albo
3) innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym wydaje sąd okręgowy po przeprowadzeniu postępowania przewidzianego w art. 544–560 k.p.c.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora (art. 178 i nast. k.r.o.).
Uchylenie ubezwłasnowolnienia częściowego przywraca pełną zdolność do czynności prawnych, kuratela zaś ustaje z mocy prawa.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma także osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego. Jest to możliwe wówczas, gdy ubezwłasnowolniona ma być osoba pełnoletnia, a sąd (na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu) uzna to za konieczne ze względu na ochronę tej osoby lub jej mienia do czasu ustanowienia opiekuna bądź kuratora (art. 548 § 1 k.p.c.).
Nieważność czynności prawnej
Uwaga! Jeżeli osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych dokona czynności, do której wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych, czynność taka jest nieważna (np. sporządzenie testamentu).
Zgoda przedstawiciela ustawowego
Do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Zgoda, o której mowa, może być wyrażona przez przedstawiciela ustawowego przed dokonaniem czynności prawnej, równocześnie z tą czynnością, a także po jej dokonaniu. W ostatnim przypadku będzie to potwierdzenie czynności prawnej.
Potwierdzenie czynności prawnej
W przypadku zawarcia umowy przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego ważność tej umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego.
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może się powoływać na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Osoba taka może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna.
Czynność jednostronna
Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. Dla ważności tych czynności zgoda przedstawiciela musi więc zostać wyrażona najpóźniej w chwili ich dokonywania.
Czynności niewymagające zgody
Pewne czynności osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może podejmować samodzielnie, tzn. bez zgody swego przedstawiciela ustawowego. W tym zakresie osoba taka traktowana jest na równi z posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych.
Do tego zakresu należą:
1) czynności prawne, które nie mają charakteru zobowiązującego lub rozporządzającego. Są to czynności zwiększające prawa lub zmniejszające obowiązki,
2) umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
3) rozporządzanie swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi,
4) czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku. Wyjątek stanowią tu czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego,
5) umowa o pracę, którą – według art. 22 § 3 k.p. – może zawrzeć osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego, a także dokonywać czynności prawnych, które dotyczą stosunku pracy. Jeżeli jednak stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.
Istota pełnej zdolności
Pełna zdolność do czynności prawnych umożliwia samodzielne dokonywanie wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego.
Podmioty posiadające pełną zdolność do czynności prawnych
1) pełnoletnie osoby fizyczne oraz
2) wszystkie osoby prawne.
Nabycie pełnej zdolności do czynności prawnych
Osoba fizyczna nabywa pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą uzyskania pełnoletności. Pełnoletnim jest, kto ukończył 18 lat.
Utrata pełnej zdolności do czynności prawnych
Uwaga! Pełnoletność uzyskuje ponadto małoletni, który zawarł małżeństwo. Małoletni nie traci pełnoletności w razie unieważnienia tego małżeństwa.
Pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna zachowuje aż do śmierci, chyba że zostanie ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie.
Przyczynami utraty pełnej zdolności do czynności prawnych są zatem:
1) śmierć osoby fizycznej,
2) ubezwłasnowolnienie częściowe,
3) ubezwłasnowolnienie całkowite.
Pojęcie dóbr osobistych
Dobra osobiste to prawnie uznane wartości, dobra prawne niematerialne, ściśle związane z istnieniem i psychiką określonych osób fizycznych. W kodeksie cywilnym brak definicji tego pojęcia.
Katalog dóbr
Kodeks cywilny w art. 23 k.c. zawiera przykładowy katalog dóbr osobistych. Dobra osobiste człowieka to w szczególności:
1) zdrowie,
2) wolność,
3) cześć,
4) swoboda sumienia,
5) nazwisko lub pseudonim,
6) wizerunek,
7) tajemnica korespondencji,
8) nietykalność mieszkania,
9) twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.
Prawa podmiotowe
Dobra osobiste chronione są przez prawa osobiste. Są to prawa niemajątkowe, bezwzględne, zasadniczo niezbywalne i niedziedziczne.
Jeszcze raz test
1. Opiekę ustanawia sąd dla:
A. osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską,
B. osoby ubezwłasnowolnionej częściowo,
C. dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych jego praw.
Odp. A; art. 13 § 2 k.c.
2. Umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnej bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego:
A. jest bezwzględnie nieważna,
B. jej ważność zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela,
C. jej ważność zależy od zgody drugiej strony umowy.
Odp. B; art. 18 § 1 k.c.
3. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego:
A. czynność ta jest nieważna,
B. ważność tej czynności zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego,
C. czynność ta jest ważna, jeżeli adresat tego oświadczenia woli wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć, że osoba ta jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych.
Odp. A; art. 19 k.c.
4. Osoba fizyczna, która nie ukończyła 13 lat:
A. nie ma zdolności do czynności prawnych,
B. ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
C. ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Odp. A; art. 12 k.c.
5. Ubezwłasnowolniona częściowo może być:
A. każda osoba fizyczna,
B. każda osoba, która ukończyła lat 13,
C. osoba pełnoletnia.
Odp. C; art. 16 § 1 k.c.
6. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się:
A. opiekę,
B. kuratelę,
C. dozór.
Odp. B; art. 16 § 2 k.c.
7. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma osoba:
A. małoletnia, która zawarła związek małżeński,
B. małoletnia, której małżeństwo unieważniono,
C. pełnoletnia ubezwłasnowolniona częściowo.
Odp. C; art. 15 k.c.
8. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta:
A. jest zameldowana na pobyt stały,
B. przebywa z zamiarem stałego pobytu,
C. jest zameldowana chociażby na pobyt czasowy.
Odp. B; art. 25 k.c.
9. Mający 12 lat Jan K. sprzedał Jerzemu R. rower za cenę 100 zł. Umowa sprzedaży jest:
A. nieważna,
B. może być potwierdzona przez przedstawiciela ustawowego,
C. staje się ważna z chwilą wykonania.
Odp. A; art. 14 § 1 k.c.
10. Mający 16 lat właściciel samochodu sprzedał ten samochód. Nabywca odmawia zapłacenia ceny, twierdząc, że czynność jest nieważna. Odmowa zapłaty:
A. jest zasadna,
B. jest bezzasadna,
C. wymaga uprzedniego wyznaczenia przez nabywcę przedstawicielom ustawowym zbywcy odpowiedniego terminu do potwierdzenia umowy.
Odp. C; art. 18 § 3 k.c.
11. Przez zawarcie małżeństwa osoba małoletnia:
A. nie uzyskuje pełnoletności,
B. uzyskuje pełnoletność, ale traci ją w razie unieważnienia małżeństwa,
C. uzyskuje pełnoletność i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Odp. C; art. 10 § 2 k.c.
12. Osoba małoletnia mająca ukończone lat 13, która wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem:
A. może zostać ubezwłasnowolniona częściowo,
B. może zostać ubezwłasnowolniona całkowicie,
C. nie może zostać ubezwłasnowolniona.
Odp. B; art. 13 § 1 k.c.
13. Zgodnie z kodeksem cywilnym osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może rozporządzać swoim zarobkiem:
A. tylko za zgodą przedstawiciela ustawowego,
B. bez zgody przedstawiciela ustawowego, tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy z ważnych powodów tak postanowi,
C. bez zgody przedstawiciela ustawowego, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Odp. C; art. 21 k.c.
Z czego najlepiej się uczyć
- M. Stepaniuk, Aplikacja radcowska. Pytania, odpowiedzi, tabele, wyd. 2019
- M. Stepaniuk, Aplikacja adwokacka. Pytania, odpowiedzi, tabele, wyd. 2019
- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Akty normatywne w pigułce, wyd. 2019
- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Ustawy dodatkowe – Aplikacja komornicza i notarialna, wyd. 2019
- Teksty ustaw. Egzaminy. Aplikacje radcowska i adwokacka. Tom 1 i 2, wyd. 2019
- A. Malinowski, G. Dąbrowski, Egzaminy wstępne na aplikacje prawnicze. Testy, komentarze, wyd. 2019
- K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach. Tom 1 i 2, wyd. 2019
