Ostatnią wolę spisze kierownik USC

Jak wynika z przepisów kodeksu cywilnego, dokładnie z art. 949 § 2, brak daty nie oznacza jednak, że testament sporządzony własnoręcznie jest nieważny, jeżeli jego treść nie budzi wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Przepisy kodeksu cywilnego przewidują również i inne formy, w których testament może być sporządzony. Pierwszą jest spisanie ostatniej woli w obecności notariusza. Wtedy ma on formę aktu notarialnego. Ponadto ustawa przewiduje w art. 951 § 1 możliwość sporządzenia testamentu przed organem wykonawczym gminy (wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta) albo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Zaznaczyć w tym miejscu trzeba, że przepis ten dopuszcza spisanie ostatniej woli również w obecności starosty, marszałka województwa, jak i przed sekretarzem gminy czy powiatu. Przepis nie mówi nic o możliwości sporządzenia testamentu przed sekretarzem województwa samorządowego. Wydaje się jednak, że jest to przeoczenie ustawodawcy, który wprowadzając takie stanowisko jako obligatoryjne w urzędach marszałkowskich (od 1 stycznia 2009 r.), nie znowelizował w odpowiednim zakresie art. 951 § 1 kodeksu.

Testament sporządzany przed wójtem (kierownikiem USC) i innymi wymienionymi w art. 951 § 1 podmiotami jest nazywany testamentem alograficznym lub urzędowym. Daje on spadkodawcy korzyści porównywalne z tymi, jakie daje ostatnia wola spisana w obecności notariusza. Jeżeli został sporządzony zgodnie z wymaganiami przewidzianymi w kodeksie cywilnym, testament taki ma moc dokumentu urzędowego, czyli stanowi dowód tego, co zostało w nim stwierdzone.

Sporządzenie testamentu alograficznego (urzędowego) następuje w taki sposób, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją wolę ustnie, w obecności osoby urzędowej, czyli np. burmistrza, starosty czy marszałka województwa. Oświadczenie to spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie protokół zostaje spadkodawcy odczytany, co również następuje w obecności świadków i podpisany przez spadkodawcę, świadków i osobę urzędową. Pamiętać należy o tym, że w sytuacji gdy spadkodawca protokołu podpisać nie może, należy to w tym dokumencie odnotować, podając przyczynę braku podpisu.

Przy sporządzeniu testamentu urzędowego wymagana jest obecność dwóch świadków. Kto może pełnić tę funkcję? Najłatwiej na to pytanie odpowiedzieć, wymieniając osoby, które świadkiem być nie mogą. Po pierwsze funkcji tej nie może pełnić osoba, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnej (np. niepełnoletnia). Po drugie nie może być to osoba niewidoma, głucha lub niema. Po trzecie nie może być świadkiem osoba niepotrafiąca czytać ani pisać (analfabeta). Po czwarte nie może być nim osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca wyraża swoją ostatnią wolę, i po piąte nie może to być osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za składanie fałszywych zeznań.

Ponadto stwierdzić należy, że świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Z pełnienia tej funkcji wyłączeni zostali również bliscy spadkodawcy (małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające ze spadkodawcą w stosunku przysposobienia).

Świadkiem może być natomiast osoba spisująca protokół, co potwierdza uchwała Sądu Najwyższego z 7 listopada 1962 r. (III CO 14/62), w której czytamy, że osoba, którą organ urzędowy posługiwał się przy spisaniu protokołu, może być zarazem świadkiem przy sporządzeniu tego testamentu.

Sporządzenie testamentu urzędowego nie jest wolne od opłat. Zgodnie z przepisami ustawy z 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (DzU nr 225, poz. 1635 ze zm.) przed sporządzeniem testamentu w tej formie należy wnieść na konto właściwego urzędu (gminy, powiatu czy marszałkowskiego) opłatę w wysokości 22 zł, czyli takiej jak za sporządzenie protokołu.

Spadkodawca jest obowiązany wyrazić swoją wolę ustnie. Nie jest dopuszczalne jej wyrażenie przy wykorzystaniu innego systemu znaków, np. języka migowego. Wynika to wprost z treści art. 951 § 3 kodeksu cywilnego, który wyłącza możliwość sporządzenia ostatniej woli w tej formie przez osoby nieme lub głuche. Testament alograficzny mogą natomiast sporządzić osoby niewidome.