Podnoszenie kwalifikacji zawodowych: urzędnicy i pracownicy

W myśl art. 103

kodeksu pracy (dalej: k.p.) przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych należy rozumieć zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą (taka zgoda może być wyrażona w dorozumiany sposób). Przyjmuje się, że pracodawca sam określa kwalifikacje zawodowe, jakich oczekuje od podwładnych zatrudnionych na określonym stanowisku. Takie uprawnienie nie przysługuje mu tylko wówczas, gdy wymagane kwalifikacje zostały określone w przepisach szczególnych.

Urlop szkoleniowy

Na podstawie wskazanego wcześniej przepisu pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje należy się zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia i na czas ich trwania. Niektórym podwładnym przysługuje także urlop szkoleniowy. Taki urlop należy się w wymiarze: sześć dni – na przystąpienie do egzaminów: eksternistycznych, maturalnego albo potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, bądź 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Za czas zwolnienia z pracy na zajęcia i urlopu szkoleniowego zatrudniony zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przy ustalaniu tej należności stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, z tym że składniki pensji ustalane w przeciętnej wysokości oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy.

Pracodawca może także przyznać podwładnemu dodatkowe świadczenia, a w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Nie ma jednak takiego obowiązku (art. 103

k.p.).

Umowa i zwrot kosztów

W zamian za otrzymaną pomoc podwładny może zobowiązać się, że po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji pozostanie w zatrudnieniu u tego pracodawcy jeszcze przez uzgodniony okres nie dłuższy niż trzy lata. Aby takie zobowiązanie było wiążące, strony muszą zawrzeć pisemną umowę określającą ich wzajemne prawa i obowiązki dotyczące szkolenia. Jeżeli podwładny nie będzie odpracowywać uzyskanej pomocy, nie ma obowiązku zawierania takiej umowy (art. 103

k.p.). Należy także pamiętać, że postanowienia zawarte w umowie z pracodawcą nie mogą być mniej korzystne dla podwładnego niż regulacje k.p.

Art. 103

k.p. przewiduje, że pracownik:

- ?który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie albo przerwie podnoszenie kwalifikacji bądź

- ?z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy – w trakcie podnoszenia kwalifikacji lub po jego ukończeniu w terminie ustalonym w umowie,

powinien zwrócić koszty poniesione przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń szkoleniowych (opłaty za czesne, przejazd itd.), w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Obowiązek takiego zwrotu kosztów ciąży również na pracowniku, który w trakcie podnoszenia kwalifikacji lub po jego ukończeniu w terminie uzgodnionym w umowie z pracodawcą sam rozwiąże umowę o pracę:

- ?za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia z przyczyn określonych w art. 94

k.p. (czyli na skutek mobbingu) bądź

- ?bez wypowiedzenia – na podstawie art. 55 k.p. (m.in. w następstwie ciężkiego naruszenia obowiązków przez pracodawcę) lub art. 94

k.p. (z powodu mobbingu), jeżeli nie zachodziły przyczyny określone w tych przepisach.

Na podstawie art. 103

k.p. pracodawca nie może natomiast domagać się zwrotu wynagrodzenia wypłaconego podwładnemu za czas zwolnienia na zajęcia lub urlopu szkoleniowego.

Przykład:

Pracodawca zgodził się na podjęcie studiów podyplomowych przez pracownika i zgodnie z zawartą umową szkoleniową pokrył mu czesne oraz koszty dojazdów na uczelnię, zakwaterowania i podręczników. W zawartej umowie podwładny zobowiązał się do przepracowania u tego pracodawcy dwóch lat po zakończeniu studiów. Przed upływem tego terminu jego umowa o pracę wygasła – z upływem trzech miesięcy nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania (art. 66 par. 1 k.p.). W takiej sytuacji pracodawca nie może domagać się od byłego podwładnego proporcjonalnego zwrotu kosztów czesnego, dojazdów, zakwaterowania i podręczników, gdyż obowiązek zwrotu powstaje tylko w przypadku rozwiązania umowy o pracę w okolicznościach wymienionych w art. 103

k.p. Pracodawca nie może także żądać zwrotu wynagrodzenia za czas zwolnienia na zajęcia. Nawet gdyby w umowie o pracę zastrzeżono obowiązek zwrotu kosztów w razie wygaśnięcia umowy, to taki zapis byłby nieważny jako mniej korzystny dla pracownika niż regulacje zawarte w k.p.

W razie zdobywania lub uzupełniania przez podwładnego wiedzy i umiejętności z własnej inicjatywy i bez zgody pracodawcy, pracodawca może (ale nie musi) przyznać mu zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia oraz urlop bezpłatny – w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym w tej sprawie przez strony (art. 103

k.p.).

Pracownicy samorządowi

Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.) nie reguluje szczegółowo kwestii szkoleń. Przewiduje tylko, że pracownik samorządowy ma obowiązek stałego podnoszenia umiejętności i kwalifikacji zawodowych (art. 24 ust. 2 pkt 7 u.p.s.). Pracownicy samorządowi uczestniczą w różnych formach podnoszenia wiedzy i kwalifikacji, przy czym środki finansowe na ten cel powinny być przewidziane w planach finansowych danej jednostki (art. 29 u.p.s.). Art. 43 u.p.s. zastrzega, że w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy k.p., co oznacza, że odpowiednie zastosowanie mają także regulacje k.p. o szkoleniach.

Przykład:

Pracownik urzędu gminy podjął za zgodą pracodawcy studia magisterskie. Zgodnie z zawartą umową szkoleniową pracodawca opłaca mu czesne, w zamian za co podwładny zobowiązał się do odpracowania w urzędzie roku ?(12 miesięcy) po zakończeniu nauki. Jeżeli przepracuje np. tylko sześć miesięcy i rozwiąże umowę o pracę za wypowiedzeniem z powodu otrzymania korzystniejszej propozycji zatrudnienia, będzie musiał zwrócić pracodawcy połowę wydatków na czesne.

W urzędach państwowych

W ustawie z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (dalej: u.p.u.p.) stwierdzono, że urzędnik państwowy ma obowiązek rozwijać własną wiedzę zawodową (art. 17 ust. 2 pkt 6 u.p.u,p.).

Objęcie niektórych stanowisk musi być poprzedzone aplikacją administracyjną, która ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika podejmującego po raz pierwszy pracę w urzędzie do należytego wykonywania obowiązków. Taka aplikacja trwa 12 miesięcy i kończy się oceną kwalifikacyjną. Kierownik urzędu może zaliczyć na poczet aplikacji uprzednie zatrudnienie aplikanta i skrócić mu okres aplikacji do sześciu miesięcy.

Aplikant, który otrzymał pozytywną ocenę kwalifikacyjną, powinien być zatrudniony na stanowisku, do którego został przygotowany w toku aplikacji. Natomiast aplikant, który otrzymał negatywną ocenę, może być zatrudniony na stanowisku, do którego objęcia nie jest wymagana aplikacja.

Zasady i tryb odbywania aplikacji, wykaz objętych nią stanowisk, a także zasady i wypadki dopuszczające zaliczenie aplikacji oraz zwolnienie od jej odbywania określa rozporządzenie Rady Ministrów z 8 listopada 1982 r. Zgodnie z tym aktem prawnym zajęcia praktyczne i teoretyczne są organizowane przez kierownika urzędu, w którym odbywa się aplikacja. Miejsce i czas odbywania aplikacji określa kierownik urzędu. W miejscowości będącej siedzibą szkoły wyższej lub innej instytucji naukowej aplikant może być skierowany do odbycia zajęć teoretycznych w tej szkole lub instytucji na podstawie porozumienia zawartego z nią przez kierownika urzędu.

W myśl art. 71 u.p.u.p. kierownik urzędu może także skierować urzędnika mającego wykształcenie prawnicze do odbycia aplikacji legislacyjnej, organizowanej na podstawie przepisów o służbie cywilnej.

W zakresie nieobjętym tymi regulacjami do szkoleń pracowników urzędów państwowych mają zastosowanie przepisy k.p.

Służba cywilna

Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej: u.s.c.) stanowi, że w sprawach dotyczących stosunku pracy członków korpusu tej służby, nieuregulowanych w u.s.c., należy stosować k.p. i inne przepisy prawa pracy. W u.s.c. zawarte są jednak własne obszerne regulacje dotyczące szkoleń. Są to przepisy szczególne w stosunku do k.p.

W myśl art. 106 ust. 2 u.s.c. szkolenia w służbie cywilnej dzielą się na:

- ?centralne,

- ?powszechne,

- ?w ramach indywidualnego programu rozwoju zawodowego członka korpusu służby cywilnej,

- ?specjalistyczne (obejmujące tematykę związaną z zadaniami urzędu).

Szkolenia centralne są planowane, organizowane i nadzorowane przez Szefa Służby Cywilnej, który ustala corocznie ich plan. Szkolenia powszechne i specjalistyczne planuje, organizuje i nadzoruje dyrektor generalny urzędu.

Bezpośredni przełożony ustala ponadto, odrębnie dla każdego członka korpusu służby cywilnej, z wyjątkiem dyrektora generalnego urzędu, indywidualny program rozwoju zawodowego, stanowiący podstawę do kierowania członka korpusu na szkolenia. Przy ustalaniu takiego programu bierze się pod uwagę w szczególności: wnioski zawarte w ocenie okresowej, planowaną ścieżkę awansu stanowiskowego i finansowego, plany i możliwości rozwoju zawodowego danej osoby oraz potrzeby i możliwości urzędu w zakresie zatrudnienia. Indywidualny program rozwoju jest akceptowany przez osobę kierującą daną komórką organizacyjną i zatwierdzany przez dyrektora generalnego urzędu.

Uczestnictwo członka korpusu w szkoleniach przewidzianych dla służby cywilnej jest traktowane na równi z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych. Członek korpusu nie ponosi opłat z tytułu uczestnictwa w takich szkoleniach (art. 109 ust. 1 i 2 u.s.c.). W wyjątkowych przypadkach dyrektor generalny urzędu może także wyrazić zgodę na pokrycie przez urząd, w całości lub w części, kosztów uczestnictwa członka korpusu służby cywilnej w szkoleniach i zajęciach innych niż przewidziane dla służby cywilnej (art. 109 ust. 3 u.s.c.).

W tej regulacji zróżnicowano zatem sytuację prawną osoby uczestniczącej w szkoleniach dla służby cywilnej oraz w innych szkoleniach, nie należących do tej kategorii. Tylko w tym drugim przypadku przy ustalaniu praw ?i obowiązków szkolącego się członka korpusu stosuje się przepisy k.p.

Przyjmuje się, że przy ustalaniu, czy dane szkolenie powinno zostać zaliczone do szkoleń dla służby cywilnej, kluczowe znaczenie ma to, czy udział w tym szkoleniu ma dla podwładnego obowiązkowy charakter. Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z 6 października 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków organizowania i prowadzenia szkoleń w służbie cywilnej przewiduje, że szkolenia w służbie cywilnej organizuje się dla członków korpusu w celu pogłębiania ich wiedzy i rozwijania umiejętności, niezbędnych do wykonywania zadań. Jeżeli określone podniesienie kwalifikacji zawodowych członka korpusu leży w interesie pracodawcy, powinno odbywać się na zasadach przewidzianych dla szkoleń w służbie cywilnej.

Przykład:

Dwaj członkowie korpusu służby cywilnej uczestniczą w szkoleniach. Pierwszy z nich na polecenie pracodawcy bierze udział w specjalistycznym szkoleniu związanym z zadaniami urzędu, a drugi – za zgodą pracodawcy – w zajęciach nie przewidzianych w u.s.c. Czas uczestnictwa pierwszego zatrudnionego w specjalistycznym szkoleniu powinien być wliczany do jego czasu pracy. Jeżeli powstaną nadgodziny, trzeba mu je zrekompensować na zasadach określonych w art. 97 u.s.c. Natomiast w przypadku wyrażenia zgody na udział członka korpusu w zajęciach nienależących do szkoleń dla służby cywilnej, prawa i obowiązki stron w tym zakresie określają przepisy k.p. Jeżeli pracodawca chce, aby członek korpusu odpracował przyznane mu świadczenia, musi z nim zawrzeć pisemną umową. Nie można natomiast zawrzeć umowy zobowiązującej członka korpusu do pozostawania w zatrudnieniu w urzędzie po zakończeniu specjalistycznego szkolenia dla służby cywilnej.

Aplikacja legislacyjna

Na podstawie art. 110 ust. 1 u.s.c. dyrektor generalny urzędu może skierować członka korpusu służby cywilnej mającego wykształcenie prawnicze na aplikację legislacyjną. W takim przypadku wzajemne prawa i obowiązki urzędu i członka korpusu związane ze skierowaniem określa zawarta między nimi umowa.

Szczegółowe zasady odbywania aplikacji określa rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z 1 września 2010 r. Zgodnie z treścią tego aktu prawnego z takiej formy kształcenia, oprócz członków korpusu służby cywilnej, mogą skorzystać pracownicy urzędów państwowych oraz żołnierze zawodowi i funkcjonariusze służb.

Aplikacja jest prowadzona przez Rządowe Centrum Legislacji (dalej: RCL). Aplikacja obejmuje uczestnictwo:

- ?w wykładach i konwersatoriach, które odbywają się w wyznaczonych terminach przez dziesięć miesięcy,

- ?w zajęciach praktycznych, które odbywają się w wyznaczonych terminach przez 12 miesięcy.

Przedmiotem wykładów i konwersatoriów są m.in. metodyka pracy legislacyjnej, procedura prawodawcza, standardy tworzenia prawa w państwie prawnym, a także prawo UE i harmonizacja prawa polskiego z prawem UE. Zajęcia praktyczne polegają zaś m.in. na opracowywaniu projektów aktów prawnych i założeń projektów ustaw.

Aplikacja kończy się egzaminem składającym się z części pisemnej i ustnej. Do egzaminu nie może być dopuszczony aplikant, który opuścił więcej niż dziesięć dni wykładów i konwersatoriów bez względu na przyczynę nieobecności. Taki aplikant jest skreślany z listy aplikantów. W razie niedostatecznego wyniku egzaminu kończącego aplikację można zdawać go ponownie tylko raz, nie wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy od dnia tego egzaminu.

Prezes RCL wydaje zaświadczenie o ukończeniu aplikacji zgodnie z wzorem stanowiącym załącznik do rozporządzenia i przekazuje odpis zaświadczenia podmiotowi, który skierował daną osobę na aplikację.

Opłata za uczestnictwo w aplikacji jest równoważna 14-krotności minimalnego wynagrodzenia (w 2014 roku płaca minimalna wynosi 1680 zł, w związku z czym 14-krotność tej kwoty to 23.520 zł). Podmioty kierujące pracowników do odbycia aplikacji wpłacają opłaty za ich udział na rachunek RCL. Terminy i sposób wpłaty określa umowa zawarta między RCL i podmiotem kierującym pracowników do odbycia aplikacji.

podstawa prawna: art. 5, art. 1031–1036 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

podstawa prawna: art. 24 ust. 2 pkt 7, art. 29, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458 ze zm.)

podstawa prawna: art. 7, art. 71, art. 17 ust. 2 pkt 6 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 269)

podstawa prawna: art. 9 ust. 1, art. 97, art. 106–112 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.)

podstawa prawna: par. 5 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie Rady Ministrów z 8 listopada 1982 r. w sprawie aplikacji administracyjnej oraz ocen kwalifikacyjnych urzędników państwowych (DzU nr 39, poz. 258 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 1 września 2010 r. w sprawie aplikacji legislacyjnej (DzU nr 161, poz. 1079)

podstawa prawna: rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 6 października 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków organizowania i prowadzenia szkoleń w służbie cywilnej (DzU nr 190, poz. 1274)

Budżet Państwa Świadczenia Pozapłacowe Służba Cywilna

W myśl art. 103

Pozostało 97% artykułu