Minister Adam Bodnar ma plan na usprawnienie sądów

Od reformy systemu biegłych sądowych, przez informatyzację, wzmocnienie mediacji, po szkolenia dla prezesów sądów z zarządzania – to plany resortu Adama Bodnara na poprawę sytuacji w sądach.

Publikacja: 21.11.2024 19:53

Minister sprawiedliwości Adam Bodnar na konferencji prasowej „Sprawne sądy – 10 filarów”

Foto: PAP/Paweł Supernak

Piotr Szymaniak

– Sprawne sądy dla obywateli to jeden z najważniejszych priorytetów reformy wymiaru sprawiedliwości. Chcemy doprowadzić do tego, by obywatele faktycznie mieli poczucie, że nie trwa tylko dyskusja na temat ustroju sądów, ale faktycznie one zaczynają lepiej funkcjonować – mówił w czwartek Adam Bodnar, przedstawiając „10 filarów” poprawy sytuacji w sądownictwie, które resort zamierza wdrażać w latach 2025–2026. Wiele z nich było już wcześniej zapowiadanych przez MS, jak np. reforma systemu biegłych sądowych.

1. Certyfikacja biegłych

Zespół pod kierownictwem prof. Tadeusza Tomaszewskiego przygotowuje projekt, który zakłada m.in. utworzenie systemu certyfikowania biegłych i ośrodków opiniujących, co ma być zadaniem Komisji Certyfikacyjnej. Instytucja ta ma działać na wzór Państwowej Komisji Akredytacyjnej certyfikującej wyższe uczelnie. Będzie powołana przez ministra sprawiedliwości, ale ma mieć odrębną strukturę i niezależność. Dzięki powołaniu jednej centralnej instytucji powstanie jedna lista biegłych. Minister Bodnar zapewnił też, że nastąpi również wzrost wynagrodzeń dla biegłych. To ważne, bo właśnie często kwestie finansowe najczęściej leżą u podstaw braku chętnych ekspertów, a co za tym idzie, długiego oczekiwania na ekspertyzę, nie zawsze najlepszej jakości.

Projekt jest już na ukończeniu. – Chcemy, by ustawa zaczęła obowiązywać od stycznia 2026 roku – mówi Adam Bodnar.

2. Digitalizacja akt

Resort zamierza też położyć większy nacisk na digitalizację. W planach ministerstwa jest m.in. powiązanie Krajowego Rejestru Sądowego czy systemu Elektronicznych Ksiąg Wieczystych z aplikacją mObywatel. Planowane jest również utworzenie zupełnie nowego systemu do obsługi Krajowego Rejestru Karnego czy Krajowego Rejestru Sprawców na Tle Seksualnym, a także nowego interfejsu współpracy z urzędnikami w Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz w Rejestrze Zastawów.

– Zależy nam bardzo na digitalizacji akt postępowań, wykorzystywaniu nowych technologii do wyciągania różnych danych z dokumentów, które wpływają do sądów, i zwiększeniu możliwości udostępniania akt w formie cyfrowej – powiedział minister Bodnar, zapowiadając, że w drugim kwartale przyszłego roku zostanie przeprowadzony pilotaż nowych rozwiązań.

3. Nieśmiertelny temat mediacji

MS chce również wzmocnić mediację. Zdaniem kierownictwa resortu największą barierą dla sięgania po alternatywne metody rozpoznawania sporów jest brak profesjonalizacji i jednolitych standardów wykonywania zawodu mediatora. Oprócz profesjonalizacji tego zawodu i usprawnienia procedur mediacyjnych MS będzie też chciało rozszerzyć obligatoryjne formy mediacji w niektórych typach spraw oraz powiązania mediacji z systemem nieodpłatnej pomocy prawnej.

Opinia dla „Rzeczpospolitej”

Włodzimierz Chróścik, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych

Program stanowi próbę zwalczania przyczyn kryzysu w sądach. Różna jest ranga i znaczenie poszczególnych filarów z punktu widzenia całości systemu wymiaru sprawiedliwości, część z nich to rozwiązania systemowe (cyfryzacja), część wycinkowe (procesy frankowe), a część bardziej organizacyjne, związane z prawidłowym zarządzeniem. Filary prócz spodziewanych korzyści niosą za sobą także spore wyzwania (np. adaptacja uczestników wymiaru sprawiedliwości do nowych technologii, podwyższone wymagania bezpieczeństwa danych, przejściowe problemy techniczne, dostępność biegłych po ich certyfikacji).
Z punktu widzenia radców prawnych program jest adresowany do nich w małym zakresie. Przede wszystkim nie uwzględnia ich roli jako uczestników wymiaru sprawiedliwości.
Na plus można stwierdzić, że procesy digitalizacji, cyfryzacji i automatyzacji mogą wprawdzie usprawnić procedury sądowe i potencjalnie poprawić efektywność ich pracy, ale pod warunkiem, że wzięte pod uwagę zostaną ich oczekiwania i wymagania, szczególnie w zakresie dostępności, funkcjonalności i wydajności narzędzi. Z kolei wzmocnienie sędziów asystentami może podnieść jakość pracy sędziów oraz świadczonych przez radców prawnych usług, o ile zostaną przeznaczone na to konkretne środki finansowe.
Z kolei minusem jest to, że nie porusza się zagadnień związanych z potrzebą przeglądu i reformy ustroju sądów (np. potrzeby ich wyspecjalizowania) i procedur sądowych (np. likwidacji zbytniej formalizacji postępowania) w celu wyeliminowanych tych elementów, które się nie sprawdziły, oraz działań naprawczych. Nie uwzględniono też znaczenia i roli wszystkich uczestników wymiaru sprawiedliwości, w tym radców prawnych.
Przez to programu MS nie można uznać za wizję całościowej naprawy sytuacji w sądownictwie.

4. Więcej asystentów

Minister Adam Bodnar poinformował też, że na przyszły rok zagwarantowane są środki na 1159 nowych etatów dla asystentów sędziów, z czego 50 ma trafić do wydziałów frankowych. Gdyby udało się obsadzić wszystkie etaty, wówczas standardem byłby jeden asystent na dwóch sędziów. Tyle tylko, że problemem jest brak chętnych i duża rotacja wynikająca z mało atrakcyjnego wynagrodzenia. MS chce zatem obniżyć wymagania dla asystentów, by „w wyjątkowych sytuacjach” mogli nimi być studenci już czwartego roku prawa po zdaniu specjalnego egzaminu.

5. AI w sprawach frankowych

Kolejnym elementem usprawnienia sądownictwa ma być rozładowanie sądów zalanych prawie 200 tys. spraw frankowych. Choć zwiększył się istotnie wskaźnik opanowania wpływu (główna fala pozwów miała miejsce w przeszłości), a także rośnie liczba ugód (sądowych i pozasądowych), to do zażegnania kryzysu wciąż daleko. MS przypomniał, że pracuje nad stworzeniem „digitalnego asystenta sędziego”, który na bazie sztucznej inteligencji przygotowywałby projekty uzasadnień czy decyzji w sprawach frankowych, a także pełniłby rolę kalkulatora do wyliczeń roszczeń.

Oprócz tego, jak informowaliśmy niedawno w RP, działająca przy MS Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opracowała projekt zmian w kodeksie postępowania cywilnego, który ma uprościć tryby rozpoznawania sporów z bankami na tle umów kredytowych.

6. Elektroniczna komunikacja z sądem (dwustronna)

Po raz kolejny ministerstwo zapowiedziało rozszerzenie funkcjonalności portali informacyjnych sądów o możliwość wnoszenia pism drogą elektroniczną do sądu (w ograniczonym zakresie). System będzie też wreszcie powiązany z modułami e-płatności, co znacznie ułatwi możliwość wnoszenia opłat sądowych.

Czytaj więcej

Prawo karne

Elektroniczne pisma w sądzie i ułatwienia w deportacjach. Jest projekt

Na razie tylko w postępowaniach karnych, w dodatku wyłącznie odwoławczych, ale jednak - adwokat c...

7. Wizytatorzy do orzekania

MS chce też bardziej wykorzystać sędziów wizytatorów (jest ich ponad 400) do orzekania. Zwłaszcza że skoro i tak nowe konkursy na sędziów (z powodu kwestionowania legalności Krajowej Rady Sądownictwa) nie są rozpisywane, więc nie sporządzają oni opinii na temat kandydatów do awansu.

Opinia dla „Rzeczpospolitej”

Przemysław Rosati, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej

Gdyby większość tego typu propozycji pojawiło się w grudniu ub. roku na progu powstania nowego rządu, byłoby to zrozumiałe. Tymczasem po 11 miesiącach pracy Ministra Sprawiedliwości nie dostajemy żadnych konkretów, które przełożyłyby się na rozwiązanie problemów wymiaru sprawiedliwości. Niestety zbyt często w wypowiedziach pana ministra padała data 2026 jako data, od której potencjalnie zapowiadane rozwiązania miałyby zacząć funkcjonować. A przecież problemy z jakimi boryka się sądownictwo zostały zdiagnozowane lata temu. Dlaczego zatem mamy czekać dwa lata? Wydaje się, że ten 10 punktowy plan został sporządzony przez osoby, które nie do końca znają realia polskiego wymiaru sprawiedliwości i jego rzeczywiste problemy. Zbyt wiele energii poświęca się sprawom frankowym, które stanowią przecież tylko 200 tys. w skali 14,7 mln spraw, które które średnio wpływają do sądów każdego roku. Nie ma natomiast żadnej propozycji, która zmierzałaby do tego, by skrócić czas trwania postępowań sądowych. Receptą nie są przecież skargi na przewlekłość postępowania. Jest mowa o cyfryzacji, ale tutaj brakuje konkretów. Wnoszenie pism do sadów drogą elektroniczną powinno funkcjonować od dawna. Natomiast pomysł, aby asystentami sędziów mogli zostawać studenci IV lub V roku prawa, należy uznać za poważne nieporozumienie. Osoby na tym etapie kształcenia, mimo częściowo zdobytej wiedzy teoretycznej, nie dysponują jeszcze wystarczającym doświadczeniem zawodowym ani praktycznym przygotowaniem, by pełnić tak odpowiedzialną rolę.

8. Usprawnienie procedur w sprawach rodzinnych

Zdaniem MS usprawnieniem funkcjonowania sądu będzie również stworzenie kodeksu rodzinnego wykonawczego (pracuje nad nim Komisja Kodyfikacyjna Prawa Rodzinnego). – Chodzi o to, by stworzyć bardzo precyzyjne mechanizmy wykonywania czynności w postępowaniach rodzinnych, bo na tym tle jest bardzo dużo problemów – powiedział Adam Bodnar, zapowiadając, że projekt będzie gotowy na początku przyszłego roku.

9. Szkolenia z zarządzenia dla prezesów

MS chce również szkolić władze sądów pod kątem umiejętności zarządczych (jak należy zarządzać personelem, dystrybuować sprawy, organizować pracę zespołową czy komunikować się ze społeczeństwem). W przyszłym roku mają być przeprowadzone szkolenia we współpracy z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury, które obejmą ok. 400 osób.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Raport NIK: Największy kryzys polskiego wymiaru sprawiedliwości od 1989 r.

Najwyższa Izba Kontroli zbadała działanie polskich sądów powszechnych w ostatniej dekadzie. Wnios...

10. Więcej pieniędzy za przewlekłość

Oczywiście wszystkie te działania nie przyniosą natychmiastowego efektu. Na osłodę resort sprawiedliwości chce zwiększyć możliwości składania skarg na przewlekłość postępowania. Będzie to możliwe również w sprawach dotyczących warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności oraz w sprawach dyscyplinarnych dotyczących sędziów i prokuratorów, w tym także w sprawach immunitetowych.

Mają być również zmniejszone wymogi formalne, za to podniesiona zostanie dolna granica kwot przyznawanych za przewlekłość, które mają wzrosnąć z 2 do 3 tys. zł (maksymalnie 20 tys. zł).

– Zdaję sobie sprawę z tego, że nawet najlepsze usprawnienie ustawy o skardze na przewlekłość postępowania nie naprawi problemu przewlekłości, natomiast jeżeli obywatele mają taki instrument, to powinni z niego skutecznie korzystać. A naszą rolą jest szkolenie sędziów i asesorów, aby upowszechniać standardy Europejskiej konwencji praw człowieka dotyczące przewlekłości postępowania i w ramach wizytacji uwrażliwić prezesów sądów na stosowanie ustawy o skardze na przewlekłość postępowania – stwierdził minister Adam Bodnar.

Czytaj więcej