Profesor UAM o czarnym scenariuszu: po wyborach kryzys konstytucyjny może się pogłębić

Wybory prezydenckie wygrał Karol Nawrocki. Czy jest pan pewny, że polityk ten zostanie prezydentem?

Nie znajduję obecnie przesłanek za tym, aby stwierdzić inaczej. Wybory się odbyły, nie mamy żadnych sygnałów, żeby w ich trakcie doszło do jakichś nadzwyczajnych naruszeń procesu głosowania, które miałyby wpływ na wynik wyborów. Ewentualne problemy mogą pojawić się za to na etapie orzekania o ważności wyborów i składania przysięgi przez prezydenta elekta. Nie wykluczam tego.

Czy spodziewa się pan fali protestów wyborczych, masowych prób podważania ważności wyborów prezydenckich?

Emocje mogą wziąć górę i możemy spodziewać się dużej liczby protestów wyborczych. Rzeczywistego problemu upatruję jednak w tym, która z izb Sądu Najwyższego będzie stwierdzała ważność wyboru. Zgody w tej sprawie nie ma wśród najważniejszych aktorów polskiej sceny politycznej. A pamiętajmy, że mamy już precedens, w którym marszałek Sejmu przy okazji sprawy dotyczącej immunitetu posłów Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego uznał, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie jest izbą SN w rozumieniu konstytucji. Mimo że nasza konstytucja nie wiąże złożenia przysięgi prezydenckiej ze stwierdzeniem przez SN ważności wyboru, to nie wykluczam, że marszałek Sejmu będzie oczekiwał stwierdzenia ważności wyborów przez SN w składzie konstytucyjnym.

O ważności wyborów orzekać będzie Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN złożona wyłącznie z tzw. neosędziów. Czy sądzi pan, że może ona podważyć wynik wyborów?

Uważam, że sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej nie podważą wyniku wyborów, które wygrał Karol Nawrocki.

Skąd ta pewność?

Podpowiada mi to doświadczenie. Sędziami tej izby są osoby, których status jest kwestionowany przez obóz polityczny kontrkandydata Karola Nawrockiego. Ewentualna wygrana Rafała Trzaskowskiego mogłaby wiązać się z reformą wymiaru sprawiedliwości i pozbawieniem tych osób miejsca w Sądzie Najwyższym. Spodziewam się zatem uchwały stwierdzającej ważność wyborów.

Status Izby Kontroli Nadzwyczajnej jest kwestionowany przez trybunały europejskie i podważany przez m.in. polityków większości rządzącej. Czy uważa pan, że rządzący mogą nie uznać uchwały tej izby w sprawie ważności wyborów?

Mistrzem ceremonii w tej sprawie będzie marszałek Sejmu Szymon Hołownia. To on jest bowiem zobowiązany do zwołania Zgromadzenia Narodowego, które ma przyjąć przysięgę od prezydenta elekta. Pytanie zatem, co zrobi marszałek? Może on zwrócić się do I prezes SN, aby o ważności wyborów orzekł sąd w składzie zgodnym z konstytucją i akceptowalnym dla wszystkich Polaków. Od tego marszałek może uzależnić zwołanie Zgromadzenia Narodowego, a to oznaczałoby kryzys konstytucyjny i postawiło pod ścianą PiS. Niewykluczone, że marszałek złożyłby przy tym projekt ustawy incydentalnej w tej sprawie, a przypomnę, że taka ustawa już została uchwalona, ale zawetował ją prezydent Andrzej Duda.

Czytaj więcej

Polityka

Szymon Hołownia proponuje dyskusję o zmianie formuły wyboru prezydenta

Może powinniśmy porozmawiać jednak w Polsce nad tym, aby prezydent był wyłaniany przez Zgromadzen...

Wygląda to na mocno kryzysowy scenariusz.

Rzeczywiście, byłaby to sytuacja bardzo głębokiego kryzysu konstytucyjnego, w której na czele państwa stanie osoba nieposiadająca mandatu z wyboru, przy czym taki mandat będzie posiadał już prezydent elekt Karol Nawrocki. Co ważne, 6 sierpnia, czyli wraz z zakończeniem kadencji Andrzeja Dudy, marszałek Sejmu nabyłby uprawnienia do podpisywania uchwalanych ustaw, co umożliwiłoby mu podpisanie chociażby ustawy zmieniającej strukturę Sądu Najwyższego.

Czy jest to scenariusz realny?

Od pewnego czasu w Polsce wszystko jest realne. Kiedyś niemożliwe wydawało się nam, żeby prezydent nie przyjął ślubowania od prawidłowo wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego albo żeby premier nie publikował wyroków TK. Nie wykluczam zatem, że kryzys konstytucyjny może się pogłębić. Od dłuższego czasu przecież obóz obecnie rządzący podnosi, że SN działa w składzie niezgodnym z konstytucją. Przy okazji tej sprawy rządzący mogą też próbować wymusić doprowadzenie do jakiegoś kompromisu.

Minister sprawiedliwości Adam Bodnar oczekuje, że I prezes SN znajdzie sposób na to, aby nie było kontrowersji przy orzekaniu w sprawie ważności wyborów. Przecież procedura jest jasna. Co ma zatem uczynić I prezes SN?

Uważam, że ten głos ma tworzyć przestrzeń do działań, które mogą pójść w dwóch kierunkach: kryzysu konstytucyjnego albo sprawnego przekazania urzędu prezydenta. Uważam jednak, że wcześniej premier zwróci się o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania na podstawie art. 160 konstytucji.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Powyborcze Q&A, czyli co się dzieje po zakończeniu głosowania

Kto może stwierdzić nieważność wyborów i co nas czeka w takiej sytuacji. Odpowiadamy na najważnie...

Niektórzy politycy wieszczą, że Karol Nawrocki będzie dążył do skrócenia kadencji rządu Donalda Tuska i rozpisania przedterminowych wyborów parlamentarnych. Co pan o tym sądzi?

Nie ma takiej możliwości. Kadencję Sejmu można skrócić w trzech przypadkach. Po pierwsze, jest to sytuacja, gdy Sejm podejmie uchwałę w sprawie jej skrócenia większością co najmniej dwóch trzecich ustawowego składu. Musiałoby tu dojść do porozumienia między większością rządową a PiS. Drugi przypadek to sytuacja, w której na trzecim etapie tworzenia rządu nie uzyska on wotum zaufania. Taka sytuacja także obecnie nie wchodzi w grę. Trzeci przypadek związany jest z uchwalaniem ustawy budżetowej. Zgodnie z art. 225 konstytucji, jeżeli w ciągu czterech miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi ustawy budżetowej nie zostanie ona przedłożona prezydentowi do podpisu, to może on zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Żeby to się ziściło, to musiałoby dojść do destrukcji większości parlamentarnej. Potencjalnie taka sytuacja mogłaby nastąpić najprędzej na początku lutego 2026 r.