Jak wybrać eksperta ekonomicznego w sporach gospodarczych

W polskiej praktyce gospodarczej pojęcie biegłego odnosi się najczęściej do wyznaczanej przez sąd osoby posiadającej tzw. wiadomości specjalne z określonej dziedziny wiedzy. Eksperci angażowani przez strony sporu traktowani są jako ich doradcy. W innych jurysdykcjach oraz w przypadku trybunałów arbitrażowych biegli są zazwyczaj angażowani przez strony sporu, ale muszą być od nich niezależni, aby ich opinia była wiarygodna dla sędziów/arbitrów. Przyjmuje się więc, że za wyniki swoich prac odpowiadają przede wszystkim przed organami sądowniczymi, a nie ich mocodawcami (ang. overriding duty to the court/tribunal).

Jednak bez względu na to, czy ekspert opłacany jest bezpośrednio przez strony sporu, pośrednio, poprzez instytucję arbitrażową, czy też z krajowego budżetu przez sąd powszechny, jego zadaniem jest przygotowanie obiektywnego i przekonującego oszacowania szkody oraz złożenie w tym zakresie zeznań przed sądem lub trybunałem. Jak znaleźć takiego specjalistę? Stosowanie kilku poniższych zasad pozwoli przedsiębiorcy dokonać bardziej świadomego wyboru biegłego i dobrą z nim komunikację, zwiększając tym samym prawdopodobieństwo pozytywnego, w wymiarze wartościowym, wyniku sporu.

Indywidualnie czy kolektywnie

* Biegły – jedna osoba czy zespół? W większości postępowań sądowych czy arbitrażowych określenie „biegły" lub „ekspert" ma w sobie dwa wymiary: w formalnym, wąskim wymiarze – biegły to osoba podpisująca opinię ekspercką, w szerszym – podmiot lub zespół osób przygotowujący opinię. Wybierając biegłego z imienia i nazwiska, warto zadać pytanie, czy pracuje wyłącznie samodzielnie, czy też dysponuje wspomagającym go zespołem analityków i specjalistów. Indywidualny ekspert może wystarczyć w sporach relatywnie mało skomplikowanych, jednowątkowych, w których znajomość szczegółów pracy może okazać się decydująca w przekonywaniu sędziego/arbitra do swoich racji.

Ekspert z zespołem wspierającym to rozwiązanie nie tylko efektywniejsze pod względem czasu realizacji prac i przygotowania opinii/raportu, ale i bardziej odpowiednie na przypadki złożone, wymagające wieloaspektowych analiz i zaangażowania specjalistów z wielu dziedzin. Dokonując wyboru podmiotu, który będzie pełnił rolę eksperta, zapytaj o skład zespołu dedykowanego do prac nad twoim sporem oraz doświadczenie jego członków w realizacji podobnych zleceń oraz składaniu zeznań przed sądem/trybunałem i konfrontacji z innymi ekspertami.

Nie trać czasu

* Zaangażuj eksperta możliwie jak najwcześniej. To pozwoli na jego współpracę z prawnikami na etapie konstruowania pozwu lub odpowiedzi na pozew, przygotowania zapotrzebowania informacyjnego względem stron sporu, a przede wszystkim, w przypadku powoda, na uniknięcie rozbieżności pomiędzy ustaloną przez powoda i jego doradców prawnych wstępną wartością roszczenia zawartą w pozwie a wartością szkody oszacowaną przez biegłego. Zmiany takie często istotnie obniżają rzetelność i wiarygodność strony powodowej. Obiektywny ekspert, wcześnie włączony w prace nad pozwem lub odpowiedzią na pozew będzie w stanie relatywnie szybko zidentyfikować kluczowe mocne i słabe punkty proponowanej, w zakresie wysokości szkody, argumentacji. Niejednokrotnie, we wstępnej fazie sporu, biegły może stwierdzić, że roszczenie nie ma wartości ekonomicznej, co pozwala niedoszłemu powodowi na oszczędność czasu i środków, jakie ten mógłby zaangażować w długotrwałe postępowanie sądowe lub arbitrażowe o niskim prawdopodobieństwie końcowego sukcesu.

Nie szukaj złotego grala

* Niedoświadczeni w sądowych bojach przedsiębiorcy, którzy chcą zaangażować eksperta, niejednokrotnie formułują zbyt restrykcyjne oczekiwania wobec kandydatów. Poszukiwania osoby posiadającej wiedzę zarówno w obszarach funkcjonalnych (np. finanse, rachunkowość, wycena), jak i doświadczenie w konkretnych branżach (np. budownictwo, energetyka) mają często ograniczone szanse na powodzenie, gdyż są to połączenia unikalne, często nawet wtedy, gdy pod hasłem „biegły" mamy na myśli zespół ekspertów. W większości przypadków biegły w zakresie szacowania szkód gospodarczych, posiadający wiedzę w obszarach takich jak ekonomia i finanse, rachunkowość, wycen i doświadczenie w składaniu zeznań przed sądami/trybunałami oraz konfrontacji z innymi biegłymi, będzie w stanie, nawet przy braku doświadczenia w danej branży, przygotować swoje stanowisko dzięki efektywnemu pozyskaniu wiedzy od klienta lub zaangażowaniu współpracującego eksperta branżowego. Stawiając jedynie na eksperta branżowego, bez doświadczenia w szacowaniu szkód, przedsiębiorca ryzykuje, iż mimo rozległej wiedzy, nie będzie on w stanie przedstawić przekonującego zeznania, czy to w postaci pisanej czy też ustnej.

Zapytaj o rekomendację prawnika

* Kancelaria prawna, z którą współpracuje przedsiębiorca, z pewnością niejednokrotnie współpracowała lub konfrontowała się z biegłym ekonomicznym. Warto poprosić prawników o rekomendację konkretnego biegłego lub radę, jakich biegłych unikać. Komunikacja pomiędzy prawnikiem i biegłym ma bardzo duże znaczenie z punktu widzenia spójności argumentacji. Taki zgrany tandem może być dla przedsiębiorcy nieoceniony. W wielu przypadkach to właśnie prawnik prowadzący spór odpowiada za wybór biegłego dla swojego klienta lub za przedstawienie propozycji sędziemu lub arbitrowi. Taka konsultacja z prawnikiem zawęża zazwyczaj krąg poszukiwań, co nie tylko przyspiesza wybór, ale pozwala zachować większą poufność działań.

Bez konfliktu interesów

* Kluczową sprawą jest, aby wybrany biegły ekonomiczny był wolny od jakichkolwiek konfliktów interesów. W przypadku eksperta powoływanego przez stronę powinien on być wolny od jakichkolwiek zobowiązań wobec oponenta. Jeśli biegły powoływany jest przez sąd lub trybunał – nie powinien mieć bieżących relacji biznesowych z żadną stroną sporu. Przedsiębiorca lub jego przedstawiciel procesowy powinien zawsze weryfikować, czy po stronie kandydata na eksperta taki konflikt nie występuje i wymagać od niego oświadczenia w tym zakresie. Sam biegły, zarówno indywidualny, jak i instytucjonalny, pracujący na renomę swojej marki powinien takiej autoweryfikacji dokonywać przed złożeniem oferty na swoje usługi. Warto jednak w tym aspekcie upewnić się dwa razy, zwłaszcza angażując podmiot świadczący szeroki zakres usług, gdyż ewentualne wykrycie konfliktu interesów po złożeniu raportu przez biegłego może skończyć się nie tylko utratą reputacji przez niego samego, ale i utratą wiarygodności powoda lub pozwanego wobec składu orzekającego.

Zachowanie poufności

* Ekspert powinien zobowiązać się do zachowania poufności względem angażującego go mocodawcy. Stawianie takiego wymogu na etapie podpisywania umowy nie jest zazwyczaj przez biegłych kwestionowane. Często jednak, już na początku rozmów o potencjalnej współpracy, kandydat na biegłego wchodzi w posiadanie informacji poufnych przedsiębiorstwa. Warto już wtedy uzyskać od niego zobowiązanie do zachowania poufności. Odmowa jego podpisania na wczesnym etapie rozmów powinna być ostrzeżeniem, gdyż może sygnalizować próbę pozycjonowania się eksperta po obydwu stronach sporu.

Okoliczności sporu i dostępne dane

* Przekazanie kandydatowi na eksperta precyzyjnych, co niekoniecznie oznacza szczegółowych, informacji o okolicznościach sporu, oczekiwaniach zlecającego oraz zakresie dostępnych informacji pozwoli na dopasowanie oferty biegłego do potrzeb konkretnego sporu i zaoszczędzi wszystkim zaangażowanym stronom późniejszych dyskusji nad rozbieżnymi oczekiwaniami co do finalnego produktu prac biegłego. Takie sytuacje mogą, w kluczowym dla postępowania momencie, wpływać na jakość pracy biegłego, czego należy bezwzględnie unikać.

Sprawa dostępności

* Przebieg sporu nie jest do końca przewidywalny i na każdym jego etapie może wystąpić konieczność dodatkowego wsparcia biegłego. Ekspert powinien być gotowy zaangażować się na każdym etapie sporu. Co więcej, przygotowanie wysokiej jakości opinii eksperckiej i złożenie przekonujących zeznań wymaga od niego takiego zaangażowania. Pozwoli ono również na szybką identyfikację obszarów, w których zdanie biegłego różni się od zdania jego mocodawców i wypracowanie rozwiązania ich satysfakcjonującego zanim rozbieżność ta zostanie wychwycona przez oponenta. Zastanawiając się nad zaangażowaniem eksperta pracującego indywidualnie, warto wziąć pod uwagę ryzyko jego planowanej i nieplanowanej niedostępności.