Obowiązujące od 23 lipca 2013 r. przepisy rozszerzyły również krąg osób, które mogą złożyć zażalenie na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. Do tej daty uprawnienie takie przysługiwało jedynie stronom postępowania, a więc np. podejrzanemu czy pokrzywdzonemu. Obecnie zażalenie może złożyć również instytucja państwowa lub samorządowa, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, a także osoba, która złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W przypadku osoby składającej zawiadomienie uprawnienie do złożenia zażalenia przysługuje jedynie w przypadku ściśle określonych przestępstw z kodeksu karnego - >patrz ramka. Do katalogu tych przestępstw zaliczają się m.in. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa przeciwko mieniu oraz przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów. Dodatkowo postępowanie karne o te przestępstwa musi zostać wszczęte na skutek zawiadomienia takiej osoby, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw. Naruszenie to nie musi mieć jednak charakteru bezpośredniego - inaczej niż w przypadku pokrzywdzonego.
Podmioty i osoby, które mogą złożyć zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, albo na postanowienie o umorzenie prowadzonego postępowania przygotowawczego, mają prawo do przejrzenia akt. W tym celu powinny złożyć wniosek o wgląd w akta sprawy do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie.
Dodatkowo, tak jak przed nowelizacją procedury karnej, jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie zostanie w ciągu sześciu tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie. Zażalenie to wnosi się do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie o podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia i na jego umorzenie rozpoznawane jest w trybie określonym w art. 465 § 2 kodeksu postępowania karnego. Wnosi się je do sądu za pośrednictwem prokuratora, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Chodzi tu głównie o to, by prokurator mógł skorzystać z możliwości tzw. autokontroli wydanej przez siebie lub zatwierdzonej przez siebie decyzji. Jeżeli uzna on bowiem, że zażalenie jest słuszne, to zgodnie z art. 463 § 1 kodeksu postępowania karnego może je uwzględnić bez konieczności przesyłania go do sądu celem merytorycznego rozpoznania. Jeżeli prokurator nie uwzględni zażalenia, to przesyła je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji.
Zażalenie powinno być wniesione w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia lub od daty jego doręczenia – jeżeli ustawa stanowi, że powinno być one doręczone, jak jest właśnie w przypadku postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia lub o jego umorzeniu. Jest to termin zawity co oznacza, że po jego upływie wniesienie środka odwoławczego jest bezskuteczne, jeżeli skarżący nie wykaże, że uchybił terminowi nie ze swojej winy.
