Inspektor pracy nie podlega rewizji. Może wnieść do firmy zakazany sprzęt

Kto w zakładzie pracy może przeprowadzać kontrole? Zasadniczo to kompetencja inspektorów pracy, działających w zakresie właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy, obejmujących swoim zasięgiem obszar poszczególnych województw (art. 22 ust. 1 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 404 ze zm., dalej ustawa o PIP).

Główny inspektor pracy ma też prawo wyznaczyć inspektora do przeprowadzenia czynności kontrolnych i stosowania środków prawnych na terenie innego OIP lub nawet poza terytorium Polski, jeśli stosunek pracy podlega prawu polskiemu. Gdy zakład ma przejść kompleksowe badanie, dotyczące nie tylko prawnej ochrony pracy, lecz również z zakresu BHP, OIP może w tym celu oddelegować dwóch inspektorów. To jednak rzadka praktyka, gdyż drugi inspektor mógłby w tym czasie samodzielnie kontrolować inny podmiot. Dlatego inspektorowi częściej będzie towarzyszył inny pracownik PIP, mający niezbędną wiedzę z kontrolowanego zakresu. Może to być pracownik OIP, który na co dzień zajmuje się np. udzielaniem porad lub podinspektor pracy lub kandydat na to stanowisko, który nabiera doświadczenia i praktyki w sprawdzaniu pracodawców. Niewykluczone jest także badanie przeprowadzone przez inspektora w asyście przedstawiciela zagranicznej instytucji bądź służby, do zadań której należy ochrona pracy (art. 22 ust. 3 ustawy o PIP). Udział takich osób w działaniach kontrolnych wymaga imiennego upoważnienia wydanego przez głównego lub okręgowego inspektora pracy.

Zajrzy wszędzie

Aby inspektorom umożliwić skuteczne sprawdzenie pracodawców, ustawodawca przyznał im uprawnienia, na czele których wymienia prawo swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych (art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIP). Uzupełnia je przywilej przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy (art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIP). W praktyce zatem inspektor może swobodnie wejść do każdego zakładu pracy, nawet jeśli obowiązują w nim przepustki, a pracownicy, kontrahenci i dostawcy są poddawani rewizjom osobistym. Co więcej, ma prawo spenetrować cały zakład, w tym pomieszczenia, w których pracownicy nie świadczą pracy stale, wykonując tam jedynie sporadyczne czynności.

Przykład

Firma z branży lotniczej produkuje części do helikopterów i dlatego zakład pracy objęty jest szczególną kontrolą. Pracowników, kontrahentów i dostawców rewiduje się przy wejściu, nie mogą wnieść do zakładu żadnych prywatnych przedmiotów, tj. zegarków czy telefonów, a pracodawca wymaga od nich nawet zmiany odzieży własnej na firmową. Rygory te nie obejmują inspektora pracy, którego trzeba wpuścić na teren bez rewizji, a ponadto może wejść do każdego budynku i pomieszczenia. Pracodawca nie zakaże inspektorowi wniesienia do zakładu sprzętu niezbędnego do wykonywania jego zadań, tj. laptopa, aparatu fotograficznego, telefonu.

Mnóstwo pytań

Inspektor może żądać od pracodawcy, pracowników i osób, które są lub były zatrudnione, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywać i przesłuchiwać te osoby w związku z przeprowadzanym badaniem. Powinność ta obejmuje także osoby, które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz pracodawcy na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym prowadzących działalność gospodarczą oraz korzystających z usług agencji zatrudnienia. Przepis nie określa formy, w jakiej to żądanie należy zgłosić. Inspektor może więc je wystosować na piśmie, ustnie, telefonicznie, a nawet faksem lub mailem. Ma ponadto prawo wezwać konkretną osobę np. do siedziby PIP, aby ją przesłuchać, oraz sprawdzić tożsamość osób wykonujących pracę i przebywających w kontrolowanej firmie, przesłuchać je i żądać oświadczeń o legalności zatrudnienia lub prowadzonej działalności.

Przykład

Inspektor pracy w asyście kilku pracowników PIP i policji kontroluje legalność zatrudnienia w azjatyckiej restauracji. Wiedząc o tym, że gdy wejdzie głównymi drzwiami i przedstawi dokumenty, wszyscy nielegalni pracownicy uciekną tylnymi drzwiami, kazał obstawić je policjantom oraz pracownikom sekcji prawnej. W takich okolicznościach inspektor oraz towarzyszący mu upoważnieni pracownicy PIP mogą żądać dokumentów tożsamości od wszystkich przebywających na terenie zakładu, przesłuchania ich na okoliczność wykonywania pracy i domagać się składania oświadczeń o legalności zatrudnienia.

Wczyta się w dokumenty

Gdy powodem kontroli jest odbiór nowo wybudowanego lub przebudowanego obiektu, zanim zostanie dopuszczony do eksploatacji jako zakład pracy, inspektor może żądać okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy. Niewykluczona jest konieczność przedstawienia planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności kontrolowanego, jak również dostarczenia próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, jeśli mają one związek z przeprowadzaną kontrolą. W trakcie takiego sprawdzenia inspektor skupi się głównie na tym, czy podczas budowy nie dokonano samowolnych przeróbek wobec zatwierdzonych planów.

Przykład

Firma świadcząca usługi z zakresu obsługi telefonicznej klientów i abonentów wybudowała nowy budynek na call center. Zgodnie z założeniami w jednym pomieszczeniu miało pracować około 300 osób, przez co jedynie część biurek zlokalizowano przy oknach. Odbierający tę budowę inspektor miał wątpliwości, czy na stanowiskach w głębi pomieszczenia zatrudnieni mają dobre światło. Zażądał od pracodawcy przedstawienia pomiarów oświetlenia w budynku. Jest to uzasadnione, a wyniki przesądzą o możliwości oddania biurowca do eksploatacji bez zmian.

Dokumenty trzeba udostępnić także w razie kontroli dotyczących prawnej ochrony pracy. Inspektor może bowiem żądać przedłożenia akt osobowych pracowników oraz wszelkich papierów związanych z wykonywaniem pracy również na innej podstawie niż stosunek pracy.

To istotne ograniczenie, gdyż inspektor nie może skutecznie domagać się okazania innych dokumentów, które nie są związane z wykonywaniem pracy.

Przykład

Do rozpoznania inspektor otrzymał skargę serwisanta, który twierdził, że mimo znacznej liczby nadgodzin, również w wolne soboty i niedziele, pracodawca nie wypłacał mu wynagrodzenia z dodatkami ani nie rekompensował ich czasem wolnym. Podczas kontroli w zakładzie inspektor zażądał ewidencji czasu pracy serwisanta, lecz pracodawca wykazywał w niej pracę jedynie od poniedziałku do piątku. Ponieważ pojazdy firmowe są wyposażone w nadajniki GPS, kontroler poprosił o udostępnienie raportów z urządzenia zamontowanego w aucie serwisanta. Na ich podstawie chciał ustalić faktyczny czas jego pracy, obejmujący przejazdy na określonym w umowie obszarze. Szef może odmówić okazania raportów z GPS, gdyż nie są one dokumentacją kadrowo-płacową.

Zbierze dowody

Inspektor ma prawo ustalić przebieg i wyniki oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebieg procesów technologicznych i procesu pracy za pomocą aparatury i środków służących do utrwalania obrazu lub dźwięku. Przeważnie taka potrzeba występuje przy kontrolach technicznych, w zakresie BHP lub wypadków przy pracy. W takich okolicznościach fotografia jest często jedynym dowodem tego, jaki stan faktyczny inspektor zastał w trakcie przeprowadzonej kontroli.

Warto pamiętać, że środki techniczne, tj. fotografie czy nagrania, można wykorzystać przy kontroli legalności zatrudnienia. Są one dowodem, że dana osoba pracowała.

Przykład

Do OIP wpłynęła skarga dotycząca nielegalnego zatrudniania pracowników przy budowie nowego centrum handlowego. Inspektor, któremu przydzielono sprawę, zanim się przedstawił i wylegitymował, przez dłuższy czas fotografował z ukrycia osoby wykonujące prace budowlane. Gdy rozpoczął czynności kontrolne, okazało się, że pracodawca i zainteresowani pracownicy zgodnie utrzymują, że część uwiecznionych przy wykonywaniu pracy przebywa na budowie przypadkowo i nie jest zatrudniona przez wykonawcę. W takim przypadku zdjęcia są jedynym dowodem przeciwko twierdzeniu stron. Dzięki temu inspektor wytoczy przeciwko pracodawcy sprawę o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Uwaga! Zdjęcia wykonane przez inspektora pracy podczas kontroli stanowią załącznik do protokołu i są jego integralną częścią. Mogą więc być dowodami we wszczętym na jego wniosek postępowaniu sądowym o ukaranie osoby winnej popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracowników.

Zbieranie dowodów obejmuje ponadto wykonywanie niezbędnych odpisów lub wyciągów z dokumentów oraz zestawień i obliczeń sporządzanych na podstawie dokumentów, których inspektor może w razie potrzeby żądać od kontrolowanego. Dokumentem jest każdy przedmiot, który w ocenie inspektora może mieć znaczenie dla wyników kontroli. Jest to niewątpliwie ewidencja czasu pracy i jego rozkład, wnioski urlopowe pracowników, listy płac czy potwierdzenia wykonania przelewów.

Poza prawem wglądu w te dokumenty inspektor może prosić o wykonanie ich kserokopii poświadczonych za zgodność z oryginałem, które dołączy do protokołu. Aby ułatwić sobie pracę, może też żądać sporządzenia zestawień lub obliczeń na podstawie tych dokumentów.