Prawa dzieci adoptowanych niewystarczająco chronione

Rzecznik Praw Dziecka od wielu lat występował do różnych podmiotów, m.in. Prezydenta RP, Sejmu RP, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o podjęcie działań, w tym legislacyjnych, w celu zmiany lub uzupełnienia obowiązujących regulacji prawnych dotyczących adopcji, a także do prezesów sądów apelacyjnych w sprawie sprawnego prowadzenia postępowań o uregulowanie sytuacji prawnej dziecka, przesyłania przez sądy postanowień o pozbawieniu władzy rodzicielskiej do ośrodków adopcyjnych.

Czytaj także: Dzika adopcja: prokurator przegrał z dobrem dziecka

Wiele ze zgłoszonych przez Rzecznika postulatów zostało uwzględnionych w przepisach prawa, w szczególności uregulowano prawnie adopcję ze wskazaniem, uszczelniono procedury adopcyjne, wprowadzono ochronę tajemnicy adopcji na wokandach sądowych oraz ochronę trwałości adopcji.

- O jakości ochrony dziecka i rodziny w adopcji stanowi nie tylko ustanowione prawo, ale także jego stosowanie przez ustawowo upoważnione do tego podmioty – sąd orzekający, ośrodek adopcyjny i organizatora pieczy zastępczej. – pisze dalej Rzecznik Praw Dziecka.

Powodem podjęcia przez Rzecznika Praw Dziecka analizy akt sądowych w sprawach o adopcję były sygnały o występujących nieprawidłowościach w działalności sądów i ośrodków adopcyjnych, które mogły zagrażać dobru dziecka oraz rzutować negatywnie na prawidłowość i sprawność przebiegu procesów adopcyjnych. W tym celu, Rzecznik zwrócił się do sądów rejonowych o przesłanie akt spraw sądowych z zakresu orzeczonych adopcji za lata 2014-2017. Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że we wskazanym okresie orzeczono łącznie 12 984 adopcje.

Do Biura Rzecznika Praw Dziecka od stycznia do czerwca 2018 r. przekazano z sądów akta 6 262 spraw. Do badania wybrano losowo 740 akt.

Choć każda z badanych spraw miała swoją specyfikę, z dokumentów wynika, że postępowania o orzeczenie adopcji nie są prowadzone w sposób gwarantujący w pełni ochronę dobra dziecka adoptowanego. Analiza badanych akt sądowych dostarczyła ważnych informacji i pozwoliła dostrzec następujące uchybienia, które naruszają dobro dziecka lub jego interes oraz powodują, że dziecko jest niewłaściwie reprezentowane w postępowaniu sądowym:

• przewlekłość postępowania sądowego w sprawach o ustanowienie opiekuna dziecka po pozbawieniu jego rodziców władzy rodzicielskiej, po wyrażeniu przez rodziców zgody na adopcję dziecka oraz przewlekłość prowadzenia postępowania o orzeczenie adopcji;

• brak bieżącej analizy sytuacji dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, co powoduje nieuzasadnione długie okresy ich przebywania w pieczy;

• orzekanie przez sądy o adopcji ze wskazaniem sprzecznie z obowiązującym art. 1191a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

• orzekanie przez sądy w przedmiocie adopcji z pominięciem przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;

• orzekanie przez sądy o adopcji z pominięciem ośrodka adopcyjnego;

• niewykonywanie przez podmioty uprawnione , w tym sądy, obowiązku zgłoszenia do właściwego ośrodka adopcyjnego dziecka, które ma uregulowaną sytuację prawną i mogłoby zostać zakwalifikowane do adopcji pozarodzinnej;

• niewykonywanie przez sądy obowiązku, o którym mowa w art. 5852 Kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącego zawiadomienia prokuratora o toczącym się postępowaniu w sprawie adopcji pozarodzinnej dziecka niezgłoszonego do ośrodka adopcyjnego;

• brak właściwej reprezentacji dzieci adoptowanych w postępowaniu sądowym (opiekun dziecka, kurator procesowy);

• pomijanie przez sądy pomocy ośrodka adopcyjnego lub innych organów pomocniczych, o której mowa w art. 1201 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności kandydatów na rodziców adopcyjnych z dzieckiem;

• niewykonywanie przez sądy obowiązku wynikającego z art. 585 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącego żądania przesłania opinii ośrodka adopcyjnego;

• brak wysłuchania dziecka adoptowanego;

• brak należytej staranności w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów oraz orzekanie przez sądy o adopcji bez wymaganych prawem dokumentów;

• brak analizy zasadności i wielokrotność orzekania o tymczasowym powierzeniu funkcji rodziny zastępczej, o którym mowa w art. 1125 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

• brak należytej staranności w ocenie dobra dziecka przy orzekaniu o adopcji wewnątrzrodzinnej;

• naruszanie zasady poufności w postępowaniu o orzeczenie adopcji;