Jak zaprzeczyć ojcostwa?

Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art. 62 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). I to ten mężczyzna zostanie wpisany do aktu urodzenia jako ojciec, choćby potomek był tak naprawdę owocem skoku w bok wiarołomnej małżonki, a ona temu nie przeczyła.

Są dwa wyjątki:

1.  gdy dziecko urodziło się już po zawarciu małżeństwa przez matkę, ale inny niż mąż mężczyzna uznał je za swoje,

2. jeśli przed urodzeniem dziecka i przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, matka zawarła drugie małżeństwo - wtedy domniemanie ojcostwa dotyczyć będzie drugiego męża.

Mąż uznawany za ojca, choć nie ma go w metryce

Wadliwe, bo wbrew domniemaniu z art. 62 § 1 k.r.o., sporządzenie aktu urodzenia dziecka jako nie pochodzącego z małżeństwa, nie obala tego domniemania i tym samym nie pozbawia męża matki interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, chociaż w akcie urodzenia dziecka nie jest on ujawniony jako ojciec

(wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 1967 r. sygn. akt I CR 355/67)

Skutki domniemania ojcostwa aktualnego męża matki są doniosłe: to on, a nie faktyczny tatuś, będzie mógł dać dziecku swoje nazwisko i sprawować nad nim władzę rodzicielską.  Na nim również, a nie na biologicznym ojcu, spoczywać będzie obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania (obowiązek alimentacyjny).

Małżonek (były małżonek) matki, który z jakichkolwiek przyczyn chce być zwolniony z praw i obowiązków rodzicielskich, musi dowieść, iż nie jest faktycznym ojcem. To samo musi zrobić mama, która zechce ujawnić, iż dziecko nie nosi genów męża. Nie wystarczy jednak oświadczenie matki ani nawet jednoznaczny wynik testów DNA. Takie dokumenty mogą wprawdzie pomóc, ale podstawę do dokonania zmian w aktach stanu cywilnego i innych dokumentach daje dopiero prawomocny wyrok sądu.

Zaprzeczenie ojcostwa po latach i alimenty

Mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia alimentów na rzecz dziecka, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa w drodze zaprzeczenia ojcostwa żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał co do świadczeń alimentacyjnych nie spełnionych do tej chwili

(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z  11 października 1982 r., sygn. akt III CZP 22/82)

Dla dobra dziecka, które jest wartością nadrzędną w polskim prawie rodzinnym, możliwość wystąpienia z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa została ograniczona w czasie. Chodzi o to, żeby dziecko miało zapewnioną pomoc i utrzymanie również wtedy, gdy nie ma mężczyzny uznającego siebie za biologicznego tatę.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa  może wytoczyć:

Tych terminów nie mogą wydłużyć żadne okoliczności i po ich upływie sąd oddali pozew, choćby silne dowody wskazywały, że mężczyzna uznawany za ojca nie mógł dziecka spłodzić.

W świetle prawa ojcem dziecka będzie nadal mąż matki.

W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa ojciec pozywa matkę i dziecko, matka – ojca i dziecko, a dziecko – ojca i matkę. Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jest niedopuszczalne po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności lub po śmierci dziecka, a także wtedy, gdy dziecko zostało poczęte w następstwie sztucznego zapłodnienia, na które mąż matki wyraził zgodę.

Tata z in vitro

Żądanie męża matki zaprzeczenia ojcostwa co do dziecka poczętego w wyniku dokonanego za zgodą tego męża sztucznego zapłodnienia nasieniem innego mężczyzny może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 27 października 1983 r., sygn. akt III CZP 35/83)

Pozew składa się do wydziału rodzinnego sądu rejonowego w miejscu zamieszkania strony pozwanej, a jeśli nie mieszka w Polsce – miejsca zamieszkania strony powodowej. Jeśli zatem ojciec pozywa matkę i dziecko, to sądem właściwym będzie sąd zgodny z miejscem zamieszkania matki i dziecka. W sytuacji, gdy pozwani mają różne miejsca zamieszkania wybór między sądami należy do powoda (tego, kto wytacza powództwo).

Do pozwu

trzeba

dołączyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka,  odpis skrócony aktu małżeństwa oraz dowód uiszczenia opłaty sądowej (200 zł) przelewem lub w postaci znaków opłaty sądowej.

Pozew składa się w 4 egzemplarzach: 1 oryginał plus 3 odpisy: dla pozwanego ojca, dla małoletniego dziecka, które zawsze w takich sytuacjach reprezentuje kurator, oraz dla prokuratura rejonowego, któremu sąd ma obowiązek doręczyć odpis pozwu i zawiadamiać go o  terminach rozprawy. O dacie rozprawy sąd powiadomi także strony,  ale jeśli któraś z nich się nie stawi, to i tak powództwo będzie rozpoznane.

Ten, kto wytacza powódzwo musi również udowodnić swoje twierdzenia. Bez tego powództwo zostanie po prostu oddalone. Co może być dowodem? Wszystko co jest dozwolone prawem: zeznania świadków, oświadczenia, dokumenty, zdjęcia, nagrania, opinie eksperckie, testy DNA. Pozywający i pozwany może też wnioskować o przeprowadzenie dowodu przez sąd, np. przeprowadzenie badań genetycznych. Trzeba jednak pamiętać, że jeśli przeprowadzenie dowodu wiąże się z wydatkami, to sąd nakaże uiścić zaliczkę na ich pokrycie.

Osoba, która nie zdążyła w ustawowym terminie wystąpić z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa może jeszcze zwrócić się o pomoc do prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich.

Prokurator nie jest związany żadnymi  terminami, ale też wcale nie ma obowiązku występowania z powództwem.  Decyduje o tym samodzielnie biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, interes społeczny i – przede wszystkim – ochronę dobra dziecka. Dlatego mimo przedstawionych dowodów może odmówić wniesienia pozwu, jeśli np. nie ma nikogo, kto uzna dziecko za swoje. Takie same uprawnienia przysługują Rzecznikowi Praw Obywatelskich na podstawie art. 14 pkt 4 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Czy można odmówić badania krwi i DNA?

Zgodnie z art. 306 kodeksu postępowania cywilnego pobranie krwi w celu jej badania możliwe jest tylko za zgodą osoby, której krew ma być pobrana, a jeżeli osoba ta nie ukończyła trzynastu lat lub jest ubezwłasnowolniona całkowicie - za zgodą jej przedstawiciela ustawowego. Art. 309 k.p.c. pozwala przeprowadzić dowód na obalenie ojcostwa również innymi metodami, np. poprzez badanie DNA, gdzie nie ma potrzeby pobrania krwi, a wystarczy np. wymaz ze śluzówki. Sąd Najwyższy uznał jednak, że i w takim przypadku stosować trzeba art. 306 k.p.c.: „Nie sposób przyjąć, aby do pobrania jakiegokolwiek materiału indywidualizującego genotyp mogło dojść bez zgody osoby, której badanie takie dotyczy, tylko dlatego, że pobranie próbek materiału jest mniej inwazyjne, niż w wypadku pobrania krwi." (wyrok SN z 22 lutego 2008 r., sygn. akt  V CSK 432/07)