Lex Tusk: Nowa komisja w roli sądu karnego

Komisja weryfikacyjna ds. rosyjskich wpływów będzie wydawała decyzje, które trudno będzie uchylić lub zmienić.

Publikacja: 02.06.2023 03:00

Lex Tusk: Nowa komisja w roli sądu karnego

Foto: PAP

Ustawa tworząca komisję ds. rosyjskich wpływów przyznaje jej uprawnienia do nakładania kar, nazwanych w ustawie „środkami zaradczymi”. Są to:

• zakaz dostępu do tajemnic państwowych,

• zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi,

• cofnięcie zezwolenia na broń lub nałożenie zakazu posiadania pozwolenia na broń.

Takie środki komisja będzie mogła nakładać na okres do dziesięciu lat. Oprócz nich będzie mogła stosować także kary proceduralne, np. grzywny za niestawiennictwo na rozprawie.

I choć eksperci zżymają się, że takie środki są de facto karami, o których powinien orzekać sąd po przeprowadzeniu śledztwa prokuratorskiego i procesu karnego, to jednak przepisy specustawy o komisji już obowiązują.

Czytaj więcej

Decyzje od ręki, spory na lata. Oto możliwy kalendarz prac komisji z Lex Tusk

Być może już w lipcu br. komisja zacznie takie kary nakładać.

Co w praktyce takie kary mogą oznaczać dla ukaranych i czy można od nich się uchronić? O opinię w tych sprawach poprosiliśmy ekspertów: dr. Macieja Berka, radcę prawnego z Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, dr Hannę Gajewską-Kraczkowską, adwokata w kancelarii DZP, Mariusza Krasonia, prokuratora i wiceprezesa Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia, dr. Marcina Włodarskiego, radcę prawnego i partnera w kancelarii LSW.

- Czy komisja będzie mogła sama zmienić wydane przez siebie decyzje?

Takie pytanie może powstać, gdyby członkowie komisji doszli do wniosku, że się w czymś pomylili. Ale też zmiany decyzji mogą być realne, gdy np. po wyborach obecna opozycja doprowadzi do zmiany składu osobowego komisji.

Eksperci zwracają uwagę, że komisja może zmieniać wydane przez siebie decyzje w drodze wznowienia postępowania. Ustawa odsyła bowiem do stosownych przepisów kodeksu postępowania administracyjnego o zmianie decyzji przez organ, który ją wydał.

Gdyby np. po wyborach doszło do zniesienia komisji, a w sądach administracyjnych wciąż byłyby skargi na decyzje komisji, to – zdaniem naszych rozmówców – należałoby uchwalić przepisy, które zobligowałyby te sądy do umorzenia postępowań.

- W jaki sposób będzie można się odwoływać od decyzji komisji?

Decyzje te będą ostateczne. Odwołanie do wyższego organu w rozumieniu k.p.a. nie przysługuje. Jedynie w przypadku ukarania za niestawiennictwo przed komisją będzie można wnioskować do niej o zwolnienie od grzywny ze względu na usprawiedliwienie niestawiennictwa, odmowę zeznania czy wydania opinii.

Czytaj więcej

Fakty i mity o "lex Tusk". Czy kontrowersyjna ustawa wpłynie na wynik wyborów

Można zaskarżyć decyzje komisji do sądu administracyjnego, jednak ten sąd nie będzie przeprowadzał merytorycznego postępowania, ani oceniał dowodów w sprawie, lecz jedynie zbada legalność jej wydania.

Będzie można wnioskować do sądu administracyjnego o wstrzymanie wykonania takich decyzji. Taki wniosek sąd może uwzględnić, ale nie będzie do tego zobowiązany.

Jednak nawet jeśli tak zrobi, to wstrzymanie wykonania decyzji nie odniesie skutków wobec bardzo prawdopodobnego pozbawienia jej adresata czci i zaufania w przestrzeni publicznej.

- Komisja będzie mogła zwrócić się do prokuratora o wydanie postanowienia o przeszukaniu pomieszczeń albo o zatrzymaniu osoby w celu doprowadzenia przed Komisję. Co może zrobić w takiej sytuacji prokurator?

Zwykle, gdy prokurator prowadzi postępowanie w sprawie podejrzenia przestępstwa, to przed wydaniem postanowienia w tej sprawie ocenia, czy takie działanie jest zasadne. Jednak w zwykłym postępowaniu na ogół ma pełną dokumentację w sprawie i może takiej oceny rzetelnie dokonać. Przecież pozbawienie człowieka wolności czy wejście do jego prywatnego mieszkania jest wkroczeniem w sferę podstawowych praw obywatelskich, chronionych konstytucją i międzynarodowymi konwencjami. Bez wglądu w akta danej sprawy prokurator nie będzie mógł odpowiedzialnie wydać postanowienia o takim zatrzymaniu. Jeśli się okaże, że takie postanowienie było niezasadne, to nikt inny jak prokurator – a nie komisja – poniesie za to konsekwencje.

- Czy osoby ukarane będą mogły szukać sprawiedliwości w instytucjach europejskich?

Ewentualne skargi na niesłuszne ukaranie można kierować do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, po wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych.

Czytaj więcej

Lex Tusk: komisja ruszy przed wyborami, a odwołania do sądu już po nich

Ustawa jest bowiem represyjna, a konsekwencje jej stosowania mogą wchodzić w zakres chroniony Europejską konwencją praw człowieka, jak np. prawo do rzetelnego osądzenia. Jednak ETPCz może jedynie zasądzić odszkodowanie od państwa, które wydało niesprawiedliwe orzeczenie. Można mieć wątpliwości, czy w takich akurat sprawach obecnie rządzący politycy przejmą się takimi wyrokami.

- Jakie znaczenie może mieć nałożony przez Komisję zakaz dostępu do informacji niejawnych?

Dostęp do takich informacji uzyskuje się po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego, ale osoby pełniące najważniejsze funkcje w państwie (m.in. posłowie, senatorowie, członkowie Rady Ministrów, sędziowie) otrzymują dostęp do informacji niejawnych co do zasady z mocy ustawy. Wszyscy oni mogą utracić ten dostęp wskutek wydania decyzji przez komisję. Dotyczy to także premiera. Pozbawienie go dostępu do informacji niejawnych wyklucza możliwość wykonywania przez niego znacznej części zadań związanych z odpowiedzialnością rządu za sprawy polityki zagranicznej, obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego.

- Gdy komisja zakaże pełnić funkcji związanych z gospodarowaniem środkami publicznymi – kogo to może dotyczyć?

Bardzo szerokiej grupy osób – od premiera i ministra finansów po skarbnika gminy i dyrektora szkoły czy szpitala. Ma tu znaczenie ustawa o odpowiedzialności za naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Wskazuje ona, że kara zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wyklucza, przez czas określony w orzeczeniu o ukaraniu, możliwość pełnienia funkcji w jednostkach sektora finansów publicznych m.in. zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego.

Czytaj więcej

Lex Tusk: co z tajemnicą zawodową doradców podatkowych

Kara ta nie pozbawia wprawdzie możliwości ubiegania się o wybór w wyborach np. na wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Jednak de facto pozbawia te osoby możliwości efektywnego sprawowania tych funkcji.

- Jakie będą skutki wydania zakazu posiadania broni?

Kwestia zezwolenia na posiadanie broni nie jest powiązana z pełnieniem jakiejkolwiek funkcji publicznej i wygląda na dość przypadkowy zapis w tej ustawie. Z pewnością taki zakaz może utrudnić osobie tak ukaranej realizowanie własnych pasji sportowych lub myśliwskich. Tak czy inaczej nie dotknie to kolekcjonerów starej broni sprzed 1885 r., ładowanej przez lufę, broni pneumatycznej, a także ręcznych miotaczy gazu obezwładniającego. Na takie i kilka innych rodzajów broni nie jest bowiem wymagane zezwolenie.

- Czy samo wydanie raportu przez komisję, które ma nastąpić przed 17 września 2023 r., może być podstawą do wydania decyzji, bez przeprowadzenia postępowania przez komisje z udziałem osób, których działalność zainteresowała tę komisję?

Nie wiadomo jeszcze, w jaki sposób będą się toczyły obrady komisji. Przepisy ustawy są w tym zakresie niezwykle skąpe. Nie można jednak nie zauważyć, że ustawa przewiduje wydanie raportu po bardzo krótkim czasie od rozpoczęcia pracy przez komisję. Wystarczy porównać to chociażby z okresami pracy dotychczasowych komisji śledczych. Stwarza to wrażenie, że komisja będzie przygotowywała raport bez wcześniejszego przeprowadzania postępowań w indywidualnych sprawach.

OPINIA

Marcin Włodarski radca prawny, partner w kancelarii LSW

Tak zwane środki zaradcze są dość niebezpiecznym narzędziem w rękach Komisji. Może ona bowiem wydawać je po przeprowadzeniu czynności sprawdzających. Są one ze swojej natury wewnętrznym działaniem organów i można je podjąć nawet bez informowania osoby, której dotyczą, bez umożliwienia jej składania wyjaśnień. W rezultacie adresat decyzji komisji o np. zakazie dysponowania środkami publicznymi może dowiedzieć się o niej dopiero w momencie, gdy zostanie ona mu doręczona.

Komisja może decydować o zastosowaniu środków zaradczych według własnego uznania. Art. 5 ustawy pozwala na takie decyzje w sytuacji, „gdy to jest konieczne, aby zapobiec ponownemu działaniu pod wpływem rosyjskim”. Nie ma tu domniemania niewinności. Co więcej, sądy administracyjne, do których trafią ewentualne skargi na decyzje Komisji, nie mogą przeprowadzać same postępowania dowodowego, a jedynie uchylić decyzję i przekazać ją do ponownego rozpatrzenia albo oddalić skargę.

Komisja może zmieniać wydane przez siebie decyzje w drodze wznowienia postępowania. Ustawa odsyła bowiem do stosownych przepisów kodeksu postępowania administracyjnego o zmianie decyzji przez organ, który ją wydał.

Czytaj więcej

PKW: komisja z Lex Tusk nie wpłynie na prawo wybieralności w wyborach

Ustawa tworząca komisję ds. rosyjskich wpływów przyznaje jej uprawnienia do nakładania kar, nazwanych w ustawie „środkami zaradczymi”. Są to:

• zakaz dostępu do tajemnic państwowych,

Pozostało 98% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Podatki
Nierealna darowizna nie uwolni od drakońskiego podatku. Jest wyrok NSA
Samorząd
Lekcje religii po nowemu. Projekt MEiN pozwoli zaoszczędzić na katechetach
Prawnicy
Bodnar: polecenie w sprawie 144 prokuratorów nie zostało wykonane
Cudzoziemcy
Rząd wprowadza nowe obowiązki dla uchodźców z Ukrainy
Konsumenci
Jest pierwszy wyrok ws. frankowiczów po głośnej uchwale Sądu Najwyższego
Materiał Promocyjny
20 lat Polski Wschodniej w Unii Europejskiej