Perły i buble polskiego ustawodawstwa w 2023 roku

Jak co roku przedstawiamy zestawienie najlepszych i najsłabszych aktów prawnych, które weszły w życie w 2022 r. To subiektywny wybór dziennikarzy działu Prawo Co Dnia „Rzeczpospolitej”.

Dobre chęci i popsute prawo

Ostatnie miesiące zakończonej jesienią kadencji Sejmu zaowocowały masową produkcją złego prawa. Pojawiło się np. mnóstwo szkodliwych „wrzutek” ustawowych, w których łączono ze sobą przepisy z zupełnie różnych dziedzin życia. Tak stało się np. z kontrowersyjnymi przepisami karnymi o bezwzględnym dożywociu czy konfiskacie aut pijanych kierowców, które po cichu doklejono do zmian w... kodeksie cywilnym.

Najgłośniejszym przykładem fatalnego prawa była bez wątpienia ustawa tworząca komisję ds zbadania wpływów rosyjskich, zwana „lex Tusk”. Nawet jeśli założyć słuszność celu i przymknąć oko na polityczny cel zaszkodzenia rywalowi (stąd nazwa), to sformułowanie tej ustawy urągało wszystkim standardom państwa prawa. Komisja miała łączyć funkcje prokuratorskie, sądowe i urzędnicze, a skutki jej działania mogły dosięgnąć nie tylko polityków, ale też m. in. przedsiębiorców. Wątpliwości miał nawet prezydent Andrzej Duda, który natychmiast po podpisaniu ustawy zaproponował jej zmiany. Na szczęście przed wyborami Komisja nie zdążyła wiele zdziałać, a po wyborach zneutralizowano ją zmianą składu.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Eliza Rutynowska: Przepisy w onucach

Lex Tusk to nie jedyna ustawa zagrażająca racji stanu i wolnościom obywatelskim w Polsce, którą wprowadzono pod przykrywką walki z rosyjskimi wpływami.

Dobre chęci przyświecały też twórcom ustawy o e-doręczeniach, bardzo ważnej m. in. dla prawników prowadzących sprawy sądowe. Miała zakończyć epokę uciążliwej papierowej korespondencji z sądami i urzędami. Okazało się jednak, że ma wiele wad, np. brak przepisów na wypadek awarii systemu czy też konieczność zakładania przez pełnomocnika procesowego kilku kont, oddzielnie dla postępowań cywilnych, karnych i do do kontaktów z administracją. Infrastruktura informatyczna też okazała się nieprzygotowana. Na szczęście terminy uruchomienia całego systemu przesunięto na przyszły rok.

Sporo zamieszania przyniosło też rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z 15 kwietnia, zakazujące importu zboża z Ukrainy. Wydano je bez właściwego umocowania ustawowego, wbrew prawu Unii Europejskiej. W ten sposób nieudolnie usiłowano naprawić kryzys zbożowy, ale pogłębiono kryzys polityczny w relacjach z Ukrainą i UE. Za to w sprawach ukraińskich przedsiębiorcy dobrze ocenili ustawę z 13 lipca o ubezpieczeniach eksportowych. To znaczące wsparcie dla polskich firm, które będą odbudowywały Ukrainę i tam inwestowały.

Dla dobra dzieci

Jednak prawdziwą perłą, z której ucieszyło się jeszcze więcej firm, jest ustawa o fundacji rodzinnej. Pozwala ona na korzystne przekazywanie majątku firm rodzinnych. Przewiduje korzyści podatkowe i rozwiązania pozwalające odejś

od sztywnych reguł dziedziczenia. W ten sposób sukcesorzy zyskają wpływ na sprawy firmy, a jej majątkiem będzie można sprawnie zarządzać, bez ryzyka oddania w cudze ręce.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Więcej bubli niż pereł. Najlepsze i najgorsze przepisy w 2022 r.

Największą porażką była pierwsza wersja Polskiego Ładu, a sukcesem ustawa o pomocy Ukraińcom.

Dobrą zmianą w sferze dziedziczenia jest też obowiązująca od listopada nowela kodeksu postępowania cywilnego, częściowo rozwiązująca narastający od lat problem spadkobierców przejmujących długi np. kredytowe. Nie wystarczyło, że spadek odrzucili np. po ojcu bo wtedy przypadał ich dzieciom, często małoletnim. A za nich spadek mogą odrzucić rodzice, ale musieli wcześniej uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Zmiana polega na tym, że jeśli rodzic lub rodzice sami odrzucili spadek, to mogą bez zgody sądu odrzucić ten spadek za dziecko.

Dla spraw rodzinnych kapitalne znaczenie miały trzy ustawy zapobiegające przemocy. Latem, kilka miesięcy po tragicznej śmierci chłopca z Częstochowy, weszły w życie przepisy ustawy nazwanej od jego imienia „ustawą Kamilka”. Pozwoliła na wprowadzenie procedury zwanej z angielska Serious Case Reviews, czyli analizy każdego poważnego przypadku przemocy wobec dzieci, a o to od lat postulowały organizacje chroniące ich prawa. Sierpniowa nowelizacja tzw. ustawy antyprzemocowej pozwoliła z kolei na ochronę osób, które nie mieszkają ze sprawcami przemocy. Zakazała im zbliżać się do domów swoich ofiar oraz do miejsc, w których pracują lub spędzają one czas wolny.

Czerwcowa nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej dała zaś możliwość uznania, że ofiarą jest nie tylko dziecko, które jej doświadcza, ale też to, które ją obserwuje. Otworzyły się również możliwości do pracy z samym sprawcą, który może zostać zakwalifikowany do programów terapeutycznych lub edukacyjnych.

Praca i dom

Życiu rodzinnemu sprzyja reż nowelizacja kodeksu pracy, wdrażająca do polskiego prawa dwie unijne dyrektywy: w sprawie przejrzystych warunków pracy oraz równowago między pracą i życiem domowym. Wprowadziła ona m. in. dodatkowy, pięciodniowy (bezpłatny) urlop opiekuńczy oraz dwa dni zwolnienia od pracy (częściowo odpłatne) z powodu działania siły wyższej. Wydłużyła też urlop rodzicielski o dodatkowe dziewięć tygodni. W praktyce skorzystają na tym ojcowie, ponieważ dni wolne nie będą przechodzić na matkę. W nowych przepisach zawarto również zmiany wpływające na przejrzystość i stabilność zatrudnienia.

Inną korzystną zmianą w tym samym kodeksie jest zastąpienie telepracy pracą zdalną. To efekt zmian na rynku, które jeszcze przyspieszyła pandemia. Dotychczasowe regulacje o wykonywaniu obowiązków na odległość okazały się bowiem niewystarczające. Niestety, minusem tych regulacji jest nadmierny formalizm, zniechęcający w praktyce do ich stosowania.

Sądowe ułatwienia

Frankowicze z pewnością skorzystają na innej noweli do kpc, nakazującej kierowanie przez najbliższe pięć lat pozwów przeciwko bankom do sądów właściwych dla ich miejsca zamieszkania. To usprawnia rozpoznawanie tych spraw. Zmianę wymusiła trudna sytuacja działającego zaledwie dwa lata w Warszawie specjalnego sądu frankowego. Z powodu przeciążenia na wyrok czeka się w nim nawet 5 lat.

W wrześniu weszły w życie przepisy kpc., które niemal natychmiast wygasiły zamieszanie wywołane uchwałą siedmiu sędziów Izby Pracy SN z 26 kwietnia 2023 r. Zakwestionowała ona jednoosobowe sądy w instancji odwoławczej, wprowadzone na czas epidemii, zamiast składów trzyosobowych. Jest szereg argumentów za składami trzyosobowymi w instancji odwoławczej, ale ta dość szybka interwencja ustawodawcza, pozwoliła sądom cywilnym sprawniej orzekać i unikać zaskarżania orzeczeń z powodu wątpliwości co do składu sądu.

Rok spokojnego podatnika

W podatkach ten rok był zdecydowanie spokojniejszy niż szalony 2022, gdy wdrażano tzw. Polski Ład. Ustawodawca oszczędził niemiłych niespodzianek przedsiębiorcom, a zwykłym Kowalskim dał nowelizację ustawy o podatku od spadków i darowizn podnoszącą kwoty wolne od tej daniny. Najwięcej skorzystały rodziny, bo np. ojciec może dać synowi 36 tys. zł bez żadnych formalności, ale wyższe ulgi są też dla osób niespokrewnionych. Było wprawdzie trochę perturbacji przy wprowadzaniu tych zmian (zanosiło się na pogorszenie sytuacji beneficjentów dobroczynnych zbiórek), ostateczny efekt jest jednak zadowalający.

Pozytywnie należy też ocenić nowe zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych dla kupujących na rynku wtórnym swoje pierwsze mieszkanie. Mogą zaoszczędzić 2 proc. jego ceny, choć już pierwsze interpretacje pokazały, że nie każdy spełnia warunki ulgi.

Współpraca: Szymon Cydzik, Marek Domagalski, Nadia Senkowska, Paulina Szewioła, Przemysław Wojtasik.

OPINIE