Adwokaci unijni: pełna niezależność i bezstronność pełnomocnika

Kluczowe było dalej ustalenie, że koncepcja niezależności nie jest określona tylko pozytywnie, ale i negatywnie. Dla Sądu istotna była zależność zawodowa radców prawnych w   strukturze urzędu wobec dyrektora UKE. Oznaczało to, że ich niezależność jest mniejsza niż radców prawnych, którzy wobec urzędu występowaliby z pozycji zewnętrznej. W efekcie radca prawny związany stosunkiem zatrudnienia z reprezentowanym klientem nie korzysta z przymiotów niezależności pozwalających mu występować przed sądami unijnymi, a w efekcie odwołanie złożone w imieniu UKE przez reprezentujących go radców prawnych było niedopuszczalne. Postanowienie Sądu zostało zaskarżone do ETS, który utrzymał w mocy wszystkie ustalenia Sądu i uznał, że stosunek zatrudnienia między klientem a jego pełnomocnikiem wyklucza przyjęcie, że ten działa w sposób niezależny. ETS podkreślił, że tradycją wspólną państw członkowskich jest uznanie adwokata za osobę biorącą udział w sprawowaniu sprawiedliwości, której obowiązkiem, przy zachowaniu pełnej niezależności, jest świadczenie pomocy prawnej, jakiej potrzebuje reprezentowana przez niego osoba.

Zatrudniony jest gorszy

Błędem byłoby jednak kwestię niezależności fachowego pełnomocnika widzieć tylko przez pryzmat orzecznictwa ETS dotyczącego jego własnej procedury. Na podstawie orzecznictwa możemy bowiem wysnuć wniosek ogólniejszy o fundamentalnym charakterze prawa do pomocy prawnej świadczonej przez w pełni niezależnego pełnomocnika, które jest zasadniczym elementem nadrzędnego prawa do obrony i do rzetelnego postępowania. W wiodącym wyroku w sprawie C-550/07P ETS w składzie Wielkiej Izby podkreślił fundamentalne znaczenie tajemnicy adwokackiej, której odpowiednikiem w orzecznictwie unijnym jest termin legal professional privilege (ang.) i francuskie principe de la confidentialité (polskie tłumaczenie wyroku jest niezgrabne i dotknięte błędem literalności, skoro tłumaczy słowo w słowo, zamiast poszukiwać sensu i wyrażać go językiem zasad, którym posługuje się wyrok).

Aby skorzystać z ochrony tajemnicy adwokackiej obejmującej pisemną korespondencję klienta z jego pełnomocnikiem, spełnione muszą być dwa warunki. Po pierwsze, istnieć musi ścisły związek  między klientem a pełnomocnikiem i „prawami obrony" przysługującymi temu pierwszemu. Po drugie, chodzi o kontakt z niezależnym adwokatem, a więc takim, który wobec klienta nie jest związany „jakimkolwiek stosunkiem zatrudnienia" i prowadzi działalność w kancelarii usytuowanej na zewnątrz. Dlatego przywilej poufności korespondencji nie dotyczy relacji między reprezentowanym podmiotem a zatrudnianymi przezeń prawnikami. Ci nie korzystają bowiem z niezależności równej adwokatom zewnętrznym. Między prawnikiem związanym stosunkiem zatrudnienia z klientem a prawnikiem zewnętrznym i w pełni niezależnym wobec swojego klienta istnieje więc fundamentalna różnica, która uzasadnia różne traktowanie obydwu grup. W tym sensie udział nie tylko fachowego, ale i w pełni niezależnego pełnomocnika stanowi jeden z fundamentalnych wymogów wymiaru sprawiedliwości i decyduje o regularności proceduralnej.

Apel o dystans

Nie chciałbym, aby ten tekst był traktowany jako kolejny głos w często jałowej i już nużącej debacie prowadzonej według fałszywej zawodowej logiki wyższości adwokatów nad radcami prawnymi i vice versa. Chodzi raczej o apel o nabranie dystansu, odświeżenie i wzbogacenie perspektywy, z której obydwa mocno okopane obozy argumentują w „prasowym sporze" prowadzonym coraz częściej  mało elegancko, z lekceważeniem fundamentów poważnej debaty. Cytując ETS, to adwokat, obiektywnie rzecz biorąc i czy się to komuś podoba czy nie, najpełniej realizuje i występuje jako (wydźwięk oryginału francuskiego jest najmocniejszy) „collaborateur de la justice", który działa „en toute indépendance". Żadne próby wykazania, że jest inaczej, tego nie zmienią, chyba że uda się siłą argumentów i na sali sądowej przekonać ETS do zmiany stanowiska i innej interpretacji fundamentalnego wymogu prawniczej „niezależności".

ETS można nie lubić, czasami należy się z nim nie zgadzać i krytykować, ale każdy, kto chce się faktycznie spierać, musi być też gotowy na końcu ustąpić, zamiast trwać za wszelką cenę przy swoim. Nie może lekceważyć tak pryncypialnego głosu i języka najwyższego sądu Unii. To fundamenty dyskursu publicznego, celowo przeze mnie podkreślone w poprzedzającym zdaniu. W Polsce jednak to, niestety, cały czas tylko tyle i aż tyle.

Autor jest profesorem prawa, kierownikiem Katedry Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej na Wydziale Prawa Uniwersytetu Gdańskiego, adwokatem