Będzie zachęta do legalnego zatrudnienia niani

Takie korzystne dla opiekunek i zatrudniających je rodziców rozwiązania przewiduje ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech (zobacz ustawę w wersji pdf; 126 KB), która może wejść w życie już za kilka tygodni.

Nie jest tajemnicą, że wiele niań pozostaje w szarej strefie, do czego przyczyniają się też skomplikowane przepisy podatkowe. Nie pomagają wyjaśnienia Ministerstwa Finansów, np. w odpowiedzi na pytanie poselskie nr 14508, z których wynika, że opiekunki mają kilka możliwości rozliczenia się z fiskusem. Rodzice mogą zatrudnić nianię na umowę o pracę, a nawet może ona zarejestrować działalność gospodarczą. Najmniej obowiązków formalnych wiąże się z zawarciem umowy-zlecenia lub o dzieło, lecz wtedy rodzice muszą opłacać za nianię składki ubezpieczeniowe, nawet jeśli nie od prowadzają zaliczek na PIT.

Nowa ustawa rozwiąże jeden z największych problemów, jakim są składki na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Niania będzie zatrudniona bezpośrednio przez rodzinę, natomiast ZUS opłaci za nią z budżetu państwa składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, które wynosi obecnie 1386 zł. Z tej preferencji będą mogły skorzystać osoby fizyczne opiekujące się dziećmi od 20. miesiąca do trzeciego roku życia na podstawie tzw. umowy uaktywniającej. Rodzice muszą więc podpisać z nianią umowę, w której określą m.in. jej strony, czas trwania, obowiązki niani i kwotę wynagrodzenia. Następnie muszą zgłosić opiekunkę do rejestracji w ZUS.

Preferencja będzie dostępna, pod warunkiem że rodzice (lub samotny rodzic) pracują lub prowadzą działalność gospodarczą. Jeśli pensja niani będzie wyższa od minimalnej, sami dopłacą różnicę w składkach.

Nowe przepisy wprowadzają też zmiany w PIT. Niania zatrudniona na podstawie umowy-zlecenia lub o dzieło będzie mogła wybrać, czy chce wpłacać w ciągu roku miesięczne zaliczki podatkowe. Jeśli uzna, że to dla niej uciążliwy obowiązek, nie musi tego robić. Po zakończeniu roku powinna złożyć do urzędu skarbowego zeznanie do końca kwietnia i zapłacić podatek według stawek 18 lub 32 proc.

Co ważne, w ustawie zostało wyraźnie zapisane, że opiekunce zatrudnionej na umowę-zlecenie lub o dzieło będą przysługiwać 20-proc. koszty uzyskania przychodu. Odlicza się je od przychodu pomniejszonego o składki.

Przy założeniu, że pensja niani wyniesie 1386 zł, składki na ubezpieczenie społeczne wyniosą 156 zł, a koszty – 246 zł. Wynika z tego, że poza składkami społecznymi wynoszącymi 156 zł ZUS zapłaci za nianię z budżetu 110 zł na ubezpieczenie zdrowotne. Zaliczki na PIT, jeżeli niania będzie je płacić, wyniosą 82 zł miesięcznie.

Opiekunka odliczy jednak więcej, jeśli udowodni, że ponosi w praktyce wyższe koszty. Ustawa nie określa, jakie wydatki będzie można uwzględnić. Podobnie jak przedsiębiorcy niania będzie musiała w razie ewentualnej kontroli udokumentować wydatki i udowodnić, że mają one związek i są niezbędne w wykonywanej przez nią pracy. Będzie więc mogła odliczyć np. wydatki na paliwo (jeżeli dojeżdża do dziecka samochodem) albo na komunikację miejską.

Etap legislacyjny: po poprawkach Senatu ustawa wróci do Sejmu

Jacek Bajsondoradca, podatkowy w TPA Horwath

Przepisy te należy ocenić jako krok w dobrym kierunku. Poza korzyściami w sferze polityki prorodzinnej będzie to zachęta dla osób opiekujących się dziećmi do wyjścia z szarej strefy. W efekcie przełoży się to na wyższe wpływy podatkowe oraz ochronę socjalną dla większej liczby osób, dzięki opłacaniu za nianie składek ubezpieczeniowych. Powstaje też jednak wątpliwość, czy przepisy ustawy nie będą wykorzystywane do zawierania fikcyjnych umów w tym celu, by uzyskać prawo do ubezpieczenia. Przepisy nie przewidują bowiem ograniczeń w kwestii, kto może zostać nianią, a z wyliczeń wynika, że opłacane przez ZUS składki będą wyższe niż płacony przez nianie podatek.