To już kolejne wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie nierównego traktowania osób, które odbyły aplikację sędziowską lub referendarską i zdały egzamin przed utworzeniem Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP). Poprzednie, RPO skierował do Ministra Sprawiedliwości w lipcu 2015 roku.

Wskazał wówczas, iż przepisy ustawy o KSSiP w uprzywilejowany sposób traktowały absolwentów tej szkoły, bowiem art. 153a par. 1 ustawy przewidywał wobec aplikantów aplikacji sędziowskiej KSSiP wyjątek od zasady naboru kandydatów na stanowisko referendarza sądowego w drodze konkursu. Zgodnie ówczesnym brzmieniem tego przepisu na wniosek Dyrektora KSSiP prezes sądu apelacyjnego mianował na stanowisko referendarza sądowego aplikanta sędziowskiego skierowanego na staż w ramach realizacji programu aplikacji sędziowskiej. Wówczas nie stosowano przepisu dotyczącego konkursowego trybu naboru.

Minister odpowiedział wtedy, iż tryb określony w ustawie o KSSiP nie faworyzował absolwentów tej szkoły z uwagi na sposób dojścia do tego stanowiska w wyniku odbycia 30-miesięcznej aplikacji sędziowskiej i zdania egzaminu sędziowskiego z wynikiem pozytywnym.

W wyniku lipcowej nowelizacji (weszła w życie od 26 sierpnia 2014 r.) wprowadzone istotne zmiany w zakresie kształcenia aplikantów aplikacji sędziowskiej m.in. poprzez zniesienie stażu na stanowisku referendarza sądowego. Jak jednak zauważa Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 35 ust. 7 ustawy o KSSiP w dalszym ciągu przewiduje zwolnienie z obowiązku uczestniczenia w procedurze konkursowej dotyczącej naboru na stanowisko referendarza sądowego lub asystenta sędziego. Jednocześnie osobom tym zagwarantowano pierwszeństwo zatrudnienia na wskazanych stanowiskach. – W konsekwencji uznać należy, że sytuacja absolwentów aplikacji sędziowskiej KSSiP jest odmienna (lepsza), niż pozostałych kandydatów – zauważa RPO.

Prof. Irena Lipowicz przypomina, iż zgodnie z art. 60 Konstytucji obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. W wystąpieniu RPO powołuje się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, z którego wynika, że regułą powinien być dostęp do stanowisk w służbie publicznej w drodze konkursu przeprowadzanego na podstawie jasnych określonych w ustawie kryteriów.

W najnowszym wystąpieniu do Cezarego Grabarczyka Rzecznik Praw Obywatelskich stawia tezę, że przyznanie absolwentom aplikacji sędziowskiej prowadzonej przez KSSiP pierwszeństwa w zatrudnieniu na stanowisku referendarza sądowego spowodowało, że inne osoby, w tym absolwenci dotychczasowej aplikacji sądowej lub referendarskiej, zostali pozbawieni możliwości skutecznego ubiegania się o wolne stanowiska referendarskie.

W ocenie Rzecznika, z uwagi na aktualnie występujący deficyt wolnych stanowisk referendarskich w wymiarze sprawiedliwości przyjęte rozwiązania eliminują realną szansę na zatrudnienie absolwentów aplikacji sądowej lub referendarskiej, co w konsekwencji prowadzi do naruszenia prawa dostępu obywateli do służby publicznej na jednakowych zasadach.