Obowiązek złożenia oświadczeń majątkowych spoczywa na wielu funkcjonariuszach publicznych. Są wśród nich wszyscy piastujący tzw. kierownicze stanowiska państwowe, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, a także niektóre osoby zatrudnione w urzędach państwowych, w tym członkowie korpusu służby cywilnej (>patrz ramka). Wszystkich zobowiązanych wymienia art. 10 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (dalej: ustawa antykorupcyjna).

Równorzędne pod względem płacowym

Jak należy rozumieć użyty w ustawie zwrot „stanowiska równorzędne pod względem płacowym", wyjaśnił szef służby cywilnej w swoim stanowisku przedstawionym Rzecznikowi Praw Obywatelskich, który zarzucał mu m.in. zbytnią ogólnikowość, a co za tym idzie duże trudności interpretacyjne. Zdaniem szefa służby cywilnej sformułowanie to powinno być rozumiane w kontekście przepisów rozporządzenia płacowego prezesa RM z 9 grudnia 2009 r., czyli obecnie rozporządzenia prezesa RM z 29 stycznia 2016 r. w sprawie określenia stanowisk urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych urzędników służby cywilnej, mnożników do ustalania wynagrodzenia oraz szczegółowych zasad ustalania i wypłacania innych świadczeń przysługujących członkom korpusu służby cywilnej (DzU z 2016 r., poz. 125). Rozstrzygnięcie, czy stanowisko jest „stanowiskiem równorzędnym pod względem płacowym", wynikać powinno z porównania przedziałów mnożników służących do ustalania wynagrodzenia na danym stanowisku, a nie z porównania konkretnego mnożnika osoby zajmującej dane stanowisko i wysokości wynagrodzenia wypłacanego tej osobie. I tymi zaleceniami powinni się kierować przełożeni rozstrzygający, czy dany członek korpusu służby cywilnej ma obowiązek takie oświadczenie złożyć czy nie.

Informacja o dobytku oraz funkcjach

Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową. W szczególności powinno ono zawierać informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o nabytym przez tę osobę albo jej małżonka od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, oraz dane dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji w spółkach lub spółdzielniach, o których mowa w art. 4 ustawy antykorupcyjnej. Warto bowiem pamiętać, że członkowie korpusu służby cywilnej zobowiązani do składania oświadczeń majątkowych w okresie zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji, które je do tego zobowiązują, nie mogą:

- być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego;

- pracować lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność;

- być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych;

- być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą;

- posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10 proc. akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10 proc. kapitału zakładowego – w każdej z tych spółek;

- prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności; nie dotyczy to działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego.

To, czy przestrzegają wspomnianych zakazów, jest również weryfikowane przy okazji analizy składanych przez nich oświadczeń majątkowych, których wzór stanowi załącznik nr 3 do rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 4 lipca 2011 r. w sprawie określenia wzorów formularzy oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej i o stanie majątkowym (DzU nr 150, poz. 890).

Stałe monitorowanie mienia

Oświadczenie majątkowe członkowie korpusu służby cywilnej składają kierownikowi jednostki (dyrektorowi generalnemu urzędu) zawsze przed objęciem stanowiska, którego dotyczy ten obowiązek. Powstaje więc swoisty raport otwarcia. Raport zamknięcia (kolejne oświadczenie) członek korpusu składa w dniu opuszczenia stanowiska. Poza tym jest on zobowiązany do składania takich oświadczeń co roku, do dnia 31 marca, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego.

Analiza zawartych w tych oświadczeniach danych należy do obowiązków kierownika jednostki (dyrektor generalny urzędu), który może porównywać treści tych oświadczeń ze sobą. Jest on także zobowiązany pilnować, aby wszystkie osoby zobowiązane do złożenia oświadczenia swój obowiązek wykonały. Przy egzekwowaniu tego obowiązku korzystać może z przewidzianych w przepisach ustawy antykorupcyjnej sankcji, głównie dyscyplinarnych.

Kary dla spóźnialskich i zapominalskich

Zgodnie z art. 13 ustawy antykorupcyjnej członkowi korpusu służby cywilnej za niezłożenie oświadczenia majątkowego grozi odpowiedzialność służbowa (odpowiedzialność dyscyplinarna). Kary, jakie mogą być mu w takim przypadku wymierzone, zależą od jego statusu, a więc od tego czy jest pracownikiem, urzędnikiem tej służby czy też osobą zatrudnioną na wyższym stanowisku w służbie cywilnej (wymienia je art. 114 ustawy o sc). A także od stopnia naruszenia wspomnianego obowiązku. W związku z tym bowiem, że w służbie cywilnej obowiązują dwie zasady: adekwatność kary do przewinienia i jej stopniowalność, inaczej powinno być ocenione złożenie oświadczenia po terminie (spóźnienie), a inaczej świadome uchylanie się od tego obowiązku, za co można już nawet stracić pracę.

Tego zdania jest też SN, który w uzasadnieniu wyroku z 7 października 2015 r. (II PK 259/14, Legalis nr 1348897) uznał, że nie może podlegać jakimkolwiek wątpliwościom ani kontrowersjom prawnym lub prawniczym, że umyślne (oczywiście zawinione), uporczywe (permanentne) deliktowe niewykonywanie („sabotowanie") obowiązku składania antykorupcyjnych oświadczeń majątkowych przez pracowników państwowej służby cywilnej zobowiązanych do składania oświadczeń o ich stanie majątkowym, wymaganych do zachowania całkowitej i zupełnej bezstronności, przejrzystości i transparentności w wykonywaniu istotnych funkcji publicznych, stanowi ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, zagrożone rygorem adekwatnej odpowiedzialności pracowniczej za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych (art. 9 ust. 1 ustawy o sc w związku z art. 52 § 1 pkt 1 kp), bez konieczności wszczynania procedury dyscyplinarnej.

Ważne

Za podanie w oświadczeniu majątkowym nieprawdy oprócz odpowiedzialności służbowej członkowi korpusu sc grozi kara pozbawienia wolności do lat pięciu. Albo w przypadku mniejszej wagi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

podstawa prawna: art. 1, art. 2, art. 4, art. 10 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 216, poz. 1584 ze zm.)

podstawa prawna: art. 9, art. 113–114 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1111 ze zm.)

Kto składa oświadczenia

W służbie cywilnej oświadczenia majątkowe składają osoby zajmujące stanowiska:

- kierownicze w urzędach naczelnych i centralnych organach państwowych, czyli stanowiska dyrektora generalnego, dyrektora departamentu (jednostki równorzędnej) i jego zastępcy oraz naczelnika wydziału (jednostki równorzędnej);

- kierownicze w urzędach terenowych organów rządowej administracji ogólnej, czyli stanowiska dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego, dyrektora wydziału (jednostki równorzędnej) i jego zastępcy oraz głównego księgowego, kierownika urzędu rejonowego i jego zastępcy oraz głównego księgowego;

- kierownika urzędu i jego zastępcy – w urzędach terenowych organów rządowej administracji specjalnej;

- równorzędne pod względem płacowym ze stanowiskami wymienionymi wyżej.

A także:

- inni niż wymienieni wcześniej członkowie korpusu sc zatrudnieni w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów publicznych;

- wszyscy urzędnicy sc zajmujący inne niż wymienione wcześniej stanowiska.