Polska rozdaje miliardy nie tam, gdzie trzeba. Eksperci: skończmy z socjalem „dla wszystkich”

Na transfery socjalne państwo polskie przeznacza potężne pieniądze. Instytut badawczy CenEA w swoim raporcie „Finansowe wsparcie gospodarstw domowych 2025: do kogo trafia »socjal«?” policzył, że w 2025 r. całkowita wartość czterech najbardziej powszechnych elementów wsparcia, czyli świadczenia 800+, 13. i 14. emerytury i dodatku pielęgnacyjnego, wyniesie aż 102,4 mld zł. Do gospodarstw domowych z klasy „średniej” i „wyższej”, czyli do gospodarstw z decylowych grup dochodowych 3-10, trafi przy tym z tego ponad 80 mld zł. Kwota ta zdecydowanie przewyższy wysokość wsparcia kierowanego do osób w najgorszej sytuacji materialnej. Do gospodarstw o niższych dochodach, tych z 1. i 2. dochodowej grupy decylowej, w ramach tych czterech transferów powszechnych trafią bowiem łącznie 22 mld zł.

Źle wydajemy publiczne pieniądze

– Raport jest miażdżący dla obecnego systemu transferów socjalnych w Polsce. Ten system jest nie tylko kosztowny dla przeciążonego budżetu, ale – przede wszystkim – skrajnie nieefektywny, jeśli chodzi o cel, jakim jest budżetowe wsparcie dla grup najuboższych i najbardziej potrzebujących – skomentował na LinkedInie Janusz Jankowiak, główny ekonomista Polskiej Rady Biznesu.

Foto: Paweł Krupecki

Krytycznie na obecny system transferów socjalnych patrzą też inni eksperci finansowi.

– Duża część transferów z budżetu to w praktyce ukryta forma obniżki podatków, ale tylko dla wybranych podatników, tych, na których głosach najbardziej zależy politykom – mówi „Rzeczpospolitej” Marcin Materna, CFA, doradca inwestycyjny, dyrektor departamentu analiz w Millennium Domu Maklerskim. Podobnie jest w jego ocenie z wieloma ulgami i przywilejami: to w praktyce dodatkowa redukcja podatku, trafiająca nie tam, gdzie jest najbardziej potrzebna (np. ulgi dla zamożnych JDG). – Nie mają one nic wspólnego z zabezpieczeniem socjalnym obywateli. Efekt? Wzrost oszczędności osób obdarowanych i ewentualnie większa konsumpcja, wszystko finansowane rosnącym zadłużeniem Skarbu Państwa. W skrócie: państwo pożycza pieniądze, by większość z nich rozdać na dodatkową konsumpcję lub zwiększenie prywatnych oszczędności, co nie ma nic wspólnego z pomocą socjalną – mówi Marcin Materna.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

FOR o budżecie na 2026 rok: Nadmiarowe wydatki i wymykający się spod kontroli dług

Projekt budżetu na 2026 r. przewiduje utrzymanie nadmiarowych wydatków państwa i najwyższy w UE d...

– Tymczasem brakuje środków na rehabilitację po chorobach, leczenie czy opiekę nad seniorami na odpowiednim poziomie dla wszystkich potrzebujących. Co więcej, przez takie transfery nie ma pieniędzy na podniesienie od lat niezmienionych progów podatkowych czy kwoty wolnej od podatku – kluczowej dla najmniej zarabiających. Niedofinansowane pozostają też inne obszary, jak sądownictwo, edukacja czy służba zdrowia, które pilniej potrzebują środków niż osoby z wysokimi dochodami, obdarowane ulgami w składce zdrowotnej, programami typu 800+ i niskim podatkiem w pakiecie – wylicza.

W podobnym tonie wypowiada się dr Marcin Wojewódka, prezes zarządu Instytutu Emerytalnego. – Transfery socjalne były, są i będą. I to nie jest tylko przypadek Polski, ale tego rodzaju rozwiązania są dosyć powszechne na całym świecie. Natomiast oczywiście kluczowa jest kwestia tego, do kogo one trafiają i czy powinny tam trafiać – mówi ekspert Instytutu Emerytalnego. – Myślę, że wszyscy zgodzimy się, że jeśli już są transfery socjalne, to powinny one trafiać do najsłabszych czy pokrzywdzonych. Natomiast dotowanie osób lepiej sytuowanych niekoniecznie jest najlepszym rozwiązaniem – dodaje.

Potrzebne są zmiany

Eksperci mają recepty na naprawę sytuacji. – Poważnej dyskusji powinny być poddane postulaty racjonalizacji wydatków socjalnych np. wprowadzenia kryteriów dochodowych przy tego rodzaju świadczeniach jak 800+ czy wyprawki szkolne. Szczególnie obecnie w czasach, gdy z uwagi na geopolitykę pojawiają się w budżecie nowe wydatki na niespotykaną do tej pory skalę – mówi Marcin Wojewódka.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Jakie korzyści z zerowego PIT-u dla rodzin? Są wyliczenia

Gdyby polski budżet było na to stać, moglibyśmy w ogóle zrezygnować z podatków, ale jeśli nas nie...