Odrzucenie spadku wymaga sprawdzenia, czy zmarły nie zostawił testamentu i czy spadkobiercy testamentowi nie odrzucili spadku. To sedno najnowszej uchwały Sądu Najwyższego.

Czytaj także: Niechciany spadek łatwiej odrzucić

Testament może modyfikować określone w kodeksie cywilnym (ustawowe) zasady dziedziczenia i niektórych krewnych pomijać. Wtedy osoba, która nie chce spadku, winna go odrzucić zarówno na podstawie testamentu, jak i z ustawy.

Niechciane majątki

Oświadczenie o odrzuceniu spadku jest sposobem na uchronienie się przed długami spadkodawcy, np. niespłaconym kredytem. Oświadczenie to można złożyć przed notariuszem lub w sądzie rejonowym w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu go do spadku (art. 1015 kodeksu cywilnego). Zwykle jest to dzień śmierci spadkodawcy, ale jeśli bliżsi spadkobiercy spadek odrzucają, np. dzieci, to dla wnuków wtedy dopiero zaczyna biec sześciomiesięczny termin.

Kwestia ta wynikła w sprawie, w której miasto Bydgoszcz wystąpiło do sądu o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej mieszkance, która zalegała mu z zapłatą długu za wykup mieszkania, który przeszedł na spadkobierców. Miasto, jako wierzyciel, może zainicjować postępowanie o ustalenie spadkobierców, aby oni dług uregulowali.

Sąd rejonowy stwierdził nabycie spadku przez trójkę prawnuków zmarłej, dlatego że bliżsi krewni, najpierw troje dzieci, a potem wnuki, odrzucili przed notariuszem spadek.Jedna córka nie wiedziała, że zmarła zostawiła testament, i odrzuciła spadek na podstawie ustawy. Sąd rejonowy uznał, że niewiedza o testamencie ją usprawiedliwia. Miasto werdykt zakwestionowało, wskazując, że do odrzucenia spadku, w tym wypadku z ustawy, trzeba być w owej chwili spadkobiercą na jej podstawie, nie można odrzucić spadku niejako na zapas.

Trudne sytuacje

W pytaniu do Sądu Najwyższego sąd okręgowy wskazał, że wiele osób jest przekonanych, że jeśli złożą w terminie sześciu miesięcy oświadczenie o odrzuceniu spadku, to nie stają się dłużnikiem po zmarłym. Tym bardziej że nie zawsze jest jasne, czy nie ma innych spadkobierców (np. dziecka pozamałżeńskiego), a nawet jeśli są znani – czy spadek odrzucili. Takiej wiedzy tym bardziej nie mają notariusz ani sąd, którzy nie mogą z kolei odmówić przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Z drugiej strony spadkobierca na odrzucenie spadku ma tylko sześć miesięcy. Są więc racje przemawiające za dopuszczeniem odrzucania spadku niejako na zapas.

Sąd Najwyższy przesądził w uchwale, że bezskuteczne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął się jeszcze biegu termin na odrzucenie spadku (określony w art. 1015 § 1 k.c.). Niezależnie zresztą od tego, na jakiej podstawie dziedziczy: czy testamentowej, czy z ustawy.

– Przeciwne stanowisko, a więc odrzucanie spadku „na zapas", wprowadziłoby jeszcze większe trudności i zamieszanie dla sądów oraz spadkobierców – wskazała w uzasadnieniu uchwały sędzia Sądu Najwyższego Marta Romańska.

Sygn. akt III CZP 36/18

Opinia dla „Rzeczpospolitej"

prof. Bogudar Kordasiewicz - konsultant w KL Gates

Uchwałę SN uważam za nazbyt kategoryczną, gdyż bogactwo sytuacji spadkowych jest wielkie. Nie uważam, żeby było zakazane oświadczenie: „Odrzucam spadek po X ze wszelkich możliwych tytułów prawnych". Tym bardziej że oświadczenie o odrzuceniu spadku podlega normalnej wykładni, jak każde oświadczenie woli. Nie chodzi o to, by przy interpretacji dokonywać cudów, ale gdy z oświadczenia wynika chęć generalnego odrzucenia spadku, powinno się takiej wykładni dokonać. Skąd zwykły człowiek ma wiedzieć, że po odrzuceniu spadku ma to czynić jeszcze raz, jeśli ujawni się testament? Dlatego sądy i notariusze nie powinni odbierać oświadczeń spadkobierców rutynowo, ale mówić im, że w razie ujawnienia testamentu oświadczenie trzeba ponowić.