Wymóg publicznego ogłaszania wyroków sformułowany jest w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP Oznacza, że rozstrzygnięcie sprawy powinno być podane do publicznej wiadomości. Podstawową formą upublicznienia wyroku jest jego ustne ogłoszenie, czyli odczytanie jego sentencji i podanie jego zasadniczych motywów na otwartym dla publiczności (jawnym) posiedzeniu sądowym po zamknięciu rozprawy.

- Jednak w postępowaniu nakazowym w ogóle nie dochodzi do publicznego ogłoszenia wyroku na posiedzeniu ani ustnego przytoczenia jego najważniejszych motywów - zauważa Rzecznik.

Nie ma publiczności, nie ma publicznego ogłoszenia wyroku

Pisemne pouczenie o dopuszczalności zaskarżenia takiego wyroku sprzeciwem doręcza się stronom wraz z odpisem wyroku nakazowego i – w przypadku oskarżonego i jego obrońcy – z odpisem aktu oskarżenia.

- Skoro posiedzenie w trybie nakazowym odbywa się bez udziału stron, a o terminie posiedzenia nawet się ich nie zawiadamia, w posiedzeniu tym nie bierze udziału nie tylko publiczność, ale i same strony postępowania. W tej sytuacji rozważenia wymaga, czy zasada publiczności, w tym jawność ogłoszenia wyroku, zostaje tutaj przełamana? Odpowiedź pozytywna oznaczałaby sprzeczność z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP oraz aktami prawa międzynarodowego. Jak bowiem pogodzić wydanie wyroków nakazowych na posiedzeniu bez udziału stron z nakazem konstytucyjnym, że wyrok ogłaszany jest publicznie? - pyta Rzecznik w wystąpieniu do Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.

Zdaniem Rzecznika wskazane jest, aby informacja o pełnej treści wyroku została podana do publicznej wiadomości, i to niezwłocznie – na rozprawie poprzez odczytanie wyroku, na posiedzeniu z wyłączeniem jawności w inny sposób gwarantujący publiczności zapoznanie się z treścią wyroku.

Skąd zainteresowany ma wiedzieć

Prawodawca, dążąc do rozwiązania problemu ogłoszenia wyroku wydanego na niejawnym posiedzeniu w taki sposób, aby zapewnić zgodność z ustawą zasadniczą, a także z aktami prawa międzynarodowego, ustawą nowelizacyjną wprowadził instytucję udostępnienia. Zgodnie z art. 418a kodeksu postępowania karnego „w wypadku wyrokowania na posiedzeniu odbywającym się z wyłączeniem jawności treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole lub notatce urzędowej z posiedzenia".

Jednak RPO uważa, że tak sformułowana instytucja udostępnienia może być niewystarczająca.

- Wciąż nierozwiązany pozostaje problem, skąd osoba zainteresowana ma powziąć wiadomość, że konkretna sprawa została zakończona i odpis wyroku, który w niej zapadł, złożony jest w kancelarii sądowej. Wydaje się, że przez złożenie odpisu wyroku w sekretariacie sądu do publicznego wglądu realizuje się jedynie prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności władzy publicznej, którą są też sądy, a nie realną gwarancję zasady jawności zewnętrznej. Samo złożenie odpisu wyroku wydanego na posiedzeniu do publicznego wglądu w sekretariacie nie jest w istocie ogłoszeniem wyroku, lecz daje jedynie możliwość zapoznania się z dokumentem zawierającym wydany już wyrok sądu w danej sprawie - wskazuje Rzecznik.

Uproszczona wokanda z obowiązkiem wywieszenia

Dodaje, że obecnie nie ma obowiązku sporządzania wokandy przed posiedzeniem, zaś wokandę z posiedzenia ws. wydania wyroku nakazowego sporządza sekretariat sądu. Zarządzenie zmieniające z  30 czerwca 2006 r. wprowadziło możliwość sporządzania z posiedzeń bez udziału stron (zalicza się do nich też posiedzenie w przedmiocie wydania wyroku nakazowego) wokandy w uproszczonej formie. Wokanda taka powinna zawierać co najmniej imiona i nazwiska sędziów, sygnatury akt spraw wyznaczonych na posiedzenie, rodzaj sprawy, a nadto kwalifikację karną czynu. W ocenie Rzecznika taka uproszczona forma wokandy z posiedzeń nakazowych z powodzeniem zastąpiłaby wypis. Nadal jednak brakuje przepisu, który obligowałby sekretariat sądu, w którym zawisła sprawa, do wywieszania takich wokand na tablicy w budynku sądu. Chodzi zwłaszcza o  jednoznaczne określenie trybu publicznego udostępnienia, w szczególności jego czasu i miejsca.

- Wywieszanie takich wokand z posiedzeń w przedmiocie wydania wyroku nakazowego wraz z informacją o czasie i miejscu udostępnienia tego rozstrzygnięcia stanowiłoby wypełnienie zasady publiczności. Dzięki takiej wiadomości zainteresowany byłby w stanie realnie zapoznać się z treścią wyroku nakazowego - uważa RPO.

W jego ocenie art. 418a Kodeksu postępowania karnego wymaga jak najszybszej nowelizacji celem zapewnienia jego zgodności z Konstytucją. Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przeanalizowanie problemu.