Zastosowanie kar to jeden z rodzajów działania. W praktyce sąd rodzinny, niezależnie od działań dyrektora szkoły, może wszcząć postępowanie w sprawie danego nieletniego, np. na skutek zawiadomienia któregoś z rodziców czy nauczycieli. Inicjatywa dyrektora może spowodować, że sąd sprawę umorzy.
Na tym nie koniec. Może się bowiem okazać, że młody człowiek popełnia wykroczenie, które nie budzi najmniejszych wątpliwości, np. przechodzi przez ulicę w niedozwolonym miejscu. W takiej sytuacji policjant drogówki powinien powiadomić sąd rodzinny. I nic innego zrobić nie może. Po zmianie będzie mógł sam zadziałać wychowawczo, np. pouczyć, zwrócić uwagę albo poinformować szkołę.
Sąd przypilnuje rodzica
Kiedy jednak sprawa trafi już do sądu rodzinnego, ten będzie mógł działać dużo szerzej niż dziś. Projekt przewiduje bowiem środek w postaci zobowiązania rodziców do konkretnego działania. Sąd może ich zobowiązać do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego; ścisłej współpracy ze szkołą, poradnią psychologiczno-pedagogiczną czy lekarzem. Może także zobowiązać ich do prowadzenia terapii.
Nieletni dostanie prawo do obrony już od chwili podjęcia pierwszej czynności z jego udziałem. Pojawi się więcej przesłanek wyznaczenia mu obrońcy z urzędu (będzie musiał mieć obrońcę także w każdym przypadku zastosowania wobec niego środka tymczasowego związanego ze zmianą miejsca pobytu, np. umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub zakładzie leczniczym). W projekcie będzie także wprost zapisane, że nieletniemu przysługuje prawo do złożenia zażalenia na zatrzymanie, przeprowadzenie kontroli osobistej czy użycie środków przymusu bezpośredniego.
Pojawi się także możliwość pobytu nieletnich matek z małoletnimi dziećmi w ośrodkach wychowawczych (zakładach poprawczych i schroniskach). Dzisiaj nieletnia mama, która urodziła dziecko w trakcie wykonywania środka wychowawczego, nie ma szans na przebywanie i opiekowanie się nim.
Przewidziany jest ponadto w projekcie ustawy o nieletnich nowy środek wychowawczy: umieszczenie nieletniego w ośrodku wychowawczo-adaptacyjnym. Będzie on usytuowany pomiędzy młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi a zakładami poprawczymi. Co do zasady środek ten będzie stosowany wobec nieletniego, który popełnił przestępstwo.