To „gdzie indziej" to: Kaukaz, Krym, Kuba, Azja Centralna czy Europa Środkowo-Wschodnia – i oczywiście Polska. Świat był inny 10, 20, 30 lat temu. I ja byłam inna – na pewno młodsza. W Stanach nudził mnie banał życia codziennego, przewidywalność poglądów, brak emocji w życiu politycznym. W rozpadającym się łagrze postsowieckim wszystko natomiast było ciekawe, ludzie odkrywali i wymyślali wszystko na nowo, sprzeczali się o bardzo poważne sprawy, wszędzie fruwały poglądy i słowa, które najczęściej miały sens. Muszę przyznać również, że miałam też dużo szczęścia, trafiając na najciekawszych ludzi w większości tych krajów.
Tym razem przyjechałam do Waszyngtonu po trzech bardzo intensywnych tygodniach w Polsce i odniosłam odwrotne wrażenie. W Warszawie, bo poza nią nie wyjeżdżałam, toczyły się spory, których przebieg można było z góry przewidzieć. Zakres sporów był w sumie bardzo ograniczony, bo chociaż podobno miały odbywać się obchody 50. rocznicy ogólnopolskiego buntu studentów i nie tylko studentów, bo również pierwszego pokolenia urodzonego po drugiej wojnie światowej, to jakoś udało się wypchnąć ze sceny nie tylko PZPR (komunistów), ZMS (młodzież komunistyczną), ORMO i ZOMO (uzbrojone w pałki manekiny komunistów), cenzurę komunistyczną i służących komunistom dziennikarzy – ale wraz z ich zniknięciem nie bardzo było wiadomo, przeciwko komu studenci się buntowali, w kogo robotnicy rzucali kamieniami i o co w ogóle chodziło.
Wedle dominującej narracji (modne ostatnio słowo) opozycji, która rozpełzła się (narracja znaczy się) daleko poza to, co jeszcze kilka miesięcy temu było opozycją – Marzec 1968 r. sprowadzał się do antysemityzmu, który bez przygotowywanej przez wiele miesięcy kampanii PZPR, kopiowanej częściowo z ZSRS, bez przemówienia Władysława Gomułki, bez plakatów drukowanych w państwowo-partyjnych drukarniach, miał być po prostu nacjonalistyczną hecą, której powtórki należy się obawiać. I po raz kolejny komuniści zniknęli ze sceny, tak jak nie wiadomo, kto i dlaczego strzelał do robotników w 1956 czy 1970 r., czy kto i dlaczego wprowadzał stan wojenny w 1981 r. Ale jeśli nie było ustroju komunistycznego i rządzących komunistów, to kto się z kim dogadywał przy Okrągłym Stole? Kto komu oddał władzę?
Po powrocie do USA stanęłam natychmiast twarzą w twarz z prawdziwym życiem. Pominę już to, że coś bardzo trującego ugryzło mnie w samolocie, ale rozbrat prezydenta Trumpa z resztą rządzących w sprawie Rosji i Putina zapowiada bardzo ciekawe tygodnie. A propos nie pamiętam, by w Polsce ktoś mówił o Rosji i Putinie...
Tytuł tego felietonu zapożyczyłam z wydanego w 1957 r. tomu szkiców Kazimierza Wyki, zmarłego w 1975 r. historyka i krytyka literatury. W moich studenckich czasach jego nazwisko wymawiane było z szacunkiem, jako profesora, który miał poglądy i skłaniał do myślenia. Może warto przypomnieć dziś kilka zdań ze wstępu do „Życia na niby" jako przyczynek do toczącej się dziś w Polsce dyskusji, która zaćmiła wszelkie inne:
