Instytucja potrącenia jest przydatna w świecie biznesu. Gdy bowiem dwóch przedsiębiorców jest wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, każdy z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli ich przedmiotem są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (czyli bez cech indywidualizujących), a obie wierzytelności są wymagalne (co następuje od następnego dnia po upływie terminu spełnienia zobowiązania) i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (czyli przysługuje im przymiot zaskarżalności). Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.
Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie >> patrz wzór oświadczenia o potrąceniu wierzytelności. Jest to jednostronna czynność prawna, nie wymaga zgody adresata na wyartykułowanie oświadczenia i jego przyjęcie. Może ono mieć dowolną postać, dopuszczalne jest wysłanie go e– mailem, czy faksem. Oświadczenie jest złożone adresatowi z chwilą, w której doszło do niego w taki sposób, aby mógł zapoznać się z jego treścią. Gdy zaś jest ono elektroniczne, uważa się, że doszło do innej osoby w momencie wprowadzenia go do środka komunikacji elektronicznej tak, aby mogła je przeczytać. Zaistnienie stanu, w którym adresat oświadczenia mógł się zapoznać z jego brzmieniem, to moment, gdy można zasadnie oczekiwać zapoznania się z treścią tego oświadczenia przez osobę, do której je skierowano, znajdującej się w określonych okolicznościach i działającej w zwykły sposób. Nie ma znaczenia rzeczywiste zapoznanie się z oświadczeniem. Potrącenie ma moc wsteczną od chwili, w której stało się możliwe (od daty wymagalności wierzytelności przysługującej stronie korzystającej).
Jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności kompensacji (tj. potrącenia) zobowiązana jest uiścić tej drugiej sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku, który powstał dlatego, że umorzone na skutek przedmiotowej czynności prawnej świadczenie nie zostało spełnione w miejscu właściwym, wiążąc się w konsekwencji np. ze zwiększonym kosztem transportu czy ubezpieczenia rzeczy. >> patrz przykład 1.
Przykład 1
Według umowy pan Igor (z Płocka) miał sprzedać panu Michałowi (z Warszawy) wózek widłowy XC (kontrakt nie określał jego cech indywidualnych), ten drugi zaś miał zbyć na rzecz pana Igora betoniarkę YB (umowa nie zawierała elementów ją indywidualizujących). Stan obu przedmiotów określono jako bardzo dobry. Nie doszło do realizacji ww. umów. Pan Igor postanowił skorzystać z instytucji potrącenia. Miejscem spełnienia świadczenia pierwszego kontraktu miał być Płock, drugiego Warszawa. Pan Michał zamierzał sprzedać w Płocku wózek widłowy XC koledze (panu Pawłowi) za kwotę wyższą, niż sam miał zapłacić panu Igorowi, o 400 zł. Koszt paliwa z Warszawy do Płocka to 150 zł. Jeżeli więc pan Michał udowodni te okoliczności, np. paragonem ze stacji paliw czy umową z panem Pawłem, będzie mógł domagać się od pana Igora zapłaty 250 zł jako różnicy między utraconym zarobkiem (400 zł) a zaoszczędzoną na paliwie kwotą, gdyż nie przyjechał z Warszawy do Płocka celem sfinalizowania transakcji z panem Pawłem (150 zł).
Odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia. W pierwszym przypadku podstawę do odroczenia realizacji zobowiązania daje art. 322 k.p.c. (tj. jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie, sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu okoliczności sprawy) >patrz przykład 2. Natomiast w tej drugiej sytuacji przesłankę bezpłatności wyłącza uiszczenie przez dłużnika jakiegokolwiek ekwiwalentu za samo odroczenie wykonania zobowiązania >> patrz przykład 3.
