Zmiany wynikają z ustawy z 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, która znowelizowała między innymi ustawę o samorządzie gminnym. W gminach część nowych regulacji już jest wdrażana, ale część jest jeszcze przed wprowadzeniem. Dlatego przypominamy najważniejsze zmiany.
Czytaj także: Mieszkańcy będą mieć prawo do inicjatywy uchwałodawczej
Budżet obywatelski
W znowelizowanym art. 5a ustawy o samorządzie gminnym wprowadzono instytucję budżetu obywatelskiego. Ma on stanowić szczególną formę konsultacji społecznych. Dotychczasowe uregulowania były w tym zakresie bardzo ogólne, co prowadziło do zróżnicowanej praktyki, często nader uznaniowej z perspektywy mieszkańców. Zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy, w ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Jednoznacznie przesądzono, że zadania wybrane w ramach budżetu gminy zostaną uwzględnione w uchwale budżetowej i rada gminy w toku prac nad projektem tej uchwały nie będzie mogła „w stopniu istotnym" zmieniać lub usuwać zadań wybranych w taki sposób. Zakaz tych ograniczeń odnosi się do samych zadań (ich zakresu), a nie środków finansowych. Problemem będzie doprecyzowanie tego, co oznacza sformułowanie „w stopniu istotnym". Chodzić tu będzie o zakaz jakichkolwiek zmian, innych niż typowo porządkowo - organizacyjne.
Wymogi formalne
Wymagania projektu budżetu obywatelskiego muszą być określane w uchwale rady gminy. W tego rodzaju uchwałach trzeba określać w szczególności między innymi wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty, wymaganą liczbę podpisów mieszkańców pod zgłoszonym projektem (przy czym nie może być ona większa 0,1 proc. terenu objętego daną pulą budżetu obywatelskiego), a także zasady oceny zgłoszonych projektów dotyczące ich zgodności z prawem, wykonalności technicznej, a także tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania.
Trzeba przy tej okazji zadbać o wprowadzenie w tym zakresie obiektywnych, możliwych do zweryfikowania wymogów. Dotychczasowa praktyka upoważnia do sformułowania wniosku, że zbyt arbitralne decyzje mogą prowokować przy takich okazjach konflikty. W uchwałach należy również określić zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości. Pamiętać trzeba, że ustawodawca jednoznacznie w tym kontekście wskazuje (i nie da się tego wymogu ominąć), że wszystkie głosowania jawne na sesjach rady gminy muszą odbywać się za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań poszczególnych radnych. Ponadto imienne głosowanie należy podawać do niezwłocznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej i na stronie internetowej gminy.
