Adwokat musi uzasadnić odmowę kasacji

W uchwale podjętej 15 września NRA stwierdza, że adwokat wyznaczony z urzędu do wniesienia kasacji, skargi konstytucyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może odmówić jej sporządzenia, jeśli uzna, że nie ma przesłanek. Sprawę pod tym kątem powinien zbadać „niezwłocznie”. Odmowa musi mieć formę pisemnej opinii, którą należy „bez zbędnej zwłoki” doręczyć klientowi oraz dziekanowi okręgowej rady adwokackiej. O przesłaniu opinii trzeba też „niezwłocznie” zawiadomić sąd.

Uchwała to reakcja na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Polska przegrała w marcu dwie sprawy dotyczące odmowy sporządzenia kasacji przez adwokata z urzędu. Trybunał orzekł naruszenie art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka gwarantującego prawo do rzetelnego procesu sądowego. W sprawie państwa Staroszczyków chodziło o proces o przydział gruntu w zamian za wywłaszczoną nieruchomość. Adwokat powiedział im, że nie ma podstaw do kasacji. W sprawie pani Siałkowskiej adwokat przydzielony do sporządzenie kasacji w procesie o zasiłek po zmarłym mężu odmówił jej wniesienia i przygotował opinię, ale trzy dni przed upływem terminu do wniesienia kasacji. Klientka nie mogła już znaleźć innego prawnika.

W skargach do Strasburga pokrzywdzeni stwierdzili, że polskie prawo nie daje proceduralnych gwarancji skorzystania z drogi sądowej w razie odmowy wniesienia kasacji przez adwokata czy radcę (a tylko tacy prawnicy mogą ją wnieść).

Trybunał orzekł, że odmowa sporządzenia z urzędu kasacji powinna spełniać pewne wymogi. Tymczasem na podstawie polskiego prawa adwokat nie jest zobowiązany do przedstawienia powodów takiej odmowy na piśmie. Nie określa ono też terminu, w jakim powinien odmówić. Trybunał podkreślił, że państwo powinno wykazać staranność w gwarantowaniu prawa do sądu, nie jest jednak jego rolą zobowiązywanie prawnika do określonych działań.

Dlatego po orzeczeniu Ministerstwo Sprawiedliwości zwróciło się do NRA o zastosowanie się do wskazówek ze Strasburga. Według sędzi Henryki Lewandowskiej-Kuraszkiewicz z MS skarg w podobnych sprawach jest sporo. Głównie dotyczą spraw cywilnych, w których pełnomocników wyznaczają dziekani rad adwokackich. Jej zdaniem kwalifikują się do postępowań dyscyplinarnych.

– Jeszcze wiosną minister napisał do NRA o podjęcie odpowiednich działań – mówi Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz. – Teraz zobaczymy, jak ta uchwała będzie wykonywana.

Adwokatura uregulowała problem na płaszczyźnie etyki zawodowej. W Trybunale Konstytucyjnym jest jednak dalej idąca skarga. Dotyczy nie kasacji, lecz skargi na niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia. Bożena T. wnosi o orzeczenie, że przepisy, które nie określają procedury odmowy sporządzenia skargi przez adwokata z urzędu, są niezgodne z art. 45 ust. 1 konstytucji, gwarantującym prawo do sądu.

Adam Bodnar - Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Bardzo dobrze, że NRA zareagowała, wprowadzając odpowiednie normy w dziedzinie etyki zawodowej. Jednak zamiast używać takich pojęć, jak „niezwłocznie”, lepiej było w uchwale sprecyzować ścisłe, sztywne terminy. Na przykład dać adwokatowi siedem dni na odmowną odpowiedź i 14 dni na jej uzasadnienie. Dlatego że na wniesienie skarg kasacyjnych przepisy dają określony czas, w sprawach cywilnych – dwa miesiące.

Joanna Agacka-Indecka - wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej

Rozważaliśmy przyjęcie konkretnych terminów. Tylko że sprawa sprawie nierówna. Czasem taki określony termin mógłby nie wystarczyć. Przydałyby się w tej kwestii zmiany przepisów. Na przykład taka, która pozwoliłaby, aby w ciągu pierwszych dwóch tygodni terminu do wniesienia kasacji sam klient poszukał sobie adwokata, który z urzędu mu ją przygotuje. A dopiero gdyby to się nie udało, adwokat byłby wyznaczany.