Ustrój adwokatury nie jest wyłączną domeną korporacji prawniczych

Nowe zagrożenia i globalnie występujące patologie mobilizują władzę wykonawczą do poszerzania zakresu swoich uprawnień. Niezauważenie, zawsze w imię poprawy bezpieczeństwa i ochrony wartości moralnych, likwidowane są instytucje demokratycznego państwa prawa wypracowane po drugiej wojnie światowej. Często podawana jest w wątpliwość istota społeczeństwa obywatelskiego i jego samorządności. Dlatego kolejny ruch, zanim zmiany staną się nieodwracalne, musi należeć do instytucji chroniących prawa obywateli.

[srodtytul]Ważne pytania[/srodtytul]

Środowisko adwokackie chętnie deklaruje potrzebę budowania silnej adwokatury. Z czego wynika siła adwokatury? Z powszechności, czyli liczebności członków, i z zaufania społecznego, które jest nie tylko funkcją sposobu wykonywania tego zawodu. Zaufanie społeczne stanowi zasadniczy element na liście aktywów adwokatury. Budując je, nie można się ograniczać do zasad etyki zawodowej i do wymuszania ich przestrzegania. Jest to jeden z wielu obowiązków adwokatów i jedna tylko z wielu funkcji adwokatury.

Gdyby państwa i ich systemy gospodarcze i polityczne nie podlegały ciągłym zmianom, a w związku z tym gdyby poziom potrzeb społecznych pozostawał niezmienny, można by było założyć, że raz ustalony ustrój adwokatury i raz uchwalone zasady etyki oraz metoda ich wymuszania wystarczą. Rzeczywistość jest jednak inna i ci, którzy tego nie widzą lub nie chcą widzieć, pozostaną poza jej nawiasem, wykluczając się z życia społecznego, gospodarczego i politycznego.

Skonstruowanie nowej adwokatury wymaga pogłębionych analiz i rzeczowej dyskusji między wieloma środowiskami, przede wszystkim pozaprawnymi, które muszą zaakceptować nową strukturę. Trzeba wspólnie ustalić listę różnorodnych potrzeb społecznych, które adwokatura ma spełnić, a także określić sposób ich zadowalającego spełnienia. Jakie są potrzeby społeczne w zakresie zastępstwa procesowego z urzędu? Jak organizować pomoc prawną dla ubogich? Jak rozwiązać problem finansowania tej działalności? Właściwe analizy są też konieczne w celu przygotowania i organizacji odpowiednich szkoleń. Należy rozwiązać kwestię obowiązkowych ubezpieczeń zawodowych, których koszty są zależne od charakteru prowadzonej działalności.

Bardzo ważne jest też przeciwdziałanie dewiacjom zawodu. Nadużywanie pozycji zawodowej przez adwokatów nie jest może powszechne, ale jednak się zdarza. Trzeba wcześnie wykrywać anomalie i skutecznie im przeciwdziałać. Trzeba ustalić, jakie zmiany ustrojowe w adwokaturze są konieczne, by nie dopuszczać do rozwoju patologii.

Kwestia ustroju adwokatury nie jest wyłączną domeną samorządów adwokackiego i radcowskiego. W tej sprawie adwokaci i radcowie prawni mają głos ważny, ale niejedyny. Aby zachować wiarygodność, muszą z pokorą wysłuchać krytyki – nawet nieuzasadnionej. Nie można ex cathedra pouczać. Nie można chować się za deklaracjami i kolejnymi uchwałami, które uniemożliwiają uczestniczenie w społecznej dyskusji, a tym samym pozbawiają adwokaturę wpływu na jej przyszły kształt. Nie można wreszcie przeciwstawiać się rozwiązaniom logicznym z punktu widzenia demokratycznego państwa prawa. Budzi to podejrzenie, że przyczyną takiej postawy jest grupowy interes, a nie dobro społeczne.

[srodtytul]Punkt zapalny, czyli połączenie zawodów[/srodtytul]

Jednym z punktów zapalnych jest problem połączenia zawodów prawniczych. Po stronie adwokatury urósł on do rangi głównego zagadnienia ideologicznego, swoistego non possumus. Tym samym traci się z pola widzenia to, co rzeczywiście istotne z punktu widzenia nie grupy zawodowej, lecz demokratycznego państwa prawa.

Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych adwokatura cieszyła się dużym zaufaniem społecznym, głównie wskutek działań na rzecz ochrony praw działaczy opozycyjnego podziemia.

Oprócz adwokatów funkcjonował zawód radcy prawnego świadczącego usługi prawne w sektorze gospodarki uspołecznionej. Radcowie uzyskiwali kwalifikacje po odbyciu aplikacji radcowskiej i zdaniu egzaminu przed Państwową Komisją Arbitrażową prowadzącą listę radców prawnych. Tymczasem jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego, w latach 1979 – 1980, w kraju postępowała stopniowa liberalizacja gospodarcza. Zawód radcy prawnego ewoluował i na początku lat osiemdziesiątych zaistniała potrzeba zorganizowania radców prawnych w system, który by im umożliwił funkcjonowanie również poza sektorem jednostek gospodarki uspołecznionej. W 1982 r. Sejm uchwalił ustawę nadającą zawodowi radcy prawnego status równorzędny z zawodem adwokata. Ustanowiono też samorząd dla nowej organizacji. Władza wykorzystała ten moment, by przeciwstawić radców prawnych adwokaturze, podobnie jak OPZZ przeciwstawiono „Solidarności”. Umiejętnie podsycano niechęć adwokatury do połączenia z nową instytucją. Sugerowano, że licząca prawie 20 tysięcy członków grupa zawodowa zaleje adwokaturę i odsunie od władz samorządowych adwokatów znanych i cieszących się zaufaniem kolegów. Ten demagogiczny argument szczególnie przemawiał do kolegów widzących rzeczywistość w uproszczony sposób. Zachowawcze postawy i brak śmiałego spojrzenia w przyszłość uniemożliwiały podjęcie właściwych decyzji. A przecież adwokatura mogła wchłonąć nowy zawód, gdyż była dobrze zorganizowaną grupą zawodową na wysokim poziomie etycznym. Umiałaby się przeciwstawić próbom penetracji samorządu przez osoby reprezentujące interesy władzy. Próby takie były zresztą czysto hipotetyczne. Radcowie prawni byli kolegami z tych samych wydziałów prawa, mieli za sobą te same doświadczenia i podobnie jak całe społeczeństwo pragnęli demokratycznych przemian.