Kiedy matka wypłaci dzieciom zachowek

Mama czytelniczki nabyła spadek po zmarłym mężu w całości na podstawie testamentu sporządzonego u notariusza. – Czy mnie i bratu należy się zachowek i w jakiej części dla każdego? – pyta czytelniczka. – Czy matka może spadkiem rozporządzać dobrowolnie, nawet sprzedać (domek z działką) bez naszej wiedzy?

Matka może dowolnie, bez zgody swych dzieci pominiętych w testamencie, rozporządzać majątkiem zapisanym jej przez męża.

Dzieciom należy się od niej zachowek. Mówiąc w pewnym uproszczeniu, wynosi on 1/2 tego, co by im przypadło, gdyby ojciec nie pozostawił testamentu. Tylko gdy uprawniony do zachowku jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi 2/3.

[srodtytul]Gdy spadkodawca był żonaty [/srodtytul]

Jeśli nie ma testamentu, obowiązują reguły tzw. dziedziczenia ustawowego, tj. sztywne zasady określające porządek dziedziczenia wskazane w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BACBDD07F98043F0EFA8C197D217DA8C?id=70928]kodeksie cywilnym[/link]. Według nich zaś w pierwszej kolejności majątek pozostawiony przez zmarłego dziedziczą wdowa lub wdowiec i dzieci spadkodawcy w częściach równych. Udział w spadku małżonka nie może być jednak mniejszy niż 1/4. Skoro w tym wypadku spadkodawca pozostawił żonę i dwoje dzieci, to udział każdego z nich w majątku po nim wynosiłby 1/3. Zachowek dla syna i dla córki odpowiada zatem 1/6 wartości majątku pozostawionego przez ojca.

Przy ustalaniu wartości należnego zachowku trzeba mieć na względzie to, że z reguły spadkodawca, który był w związku małżeńskim, pozostawia wyłącznie lub głównie swój udział w majątku wspólnym, dorobkowym. Przedmiotem dziedziczenia jest tylko wynoszący 1/2 udział w tym majątku (udziały małżonków w majątku wspólnym, dorobkowym, są co do zasady równe). Pozostała bowiem 1/2 majątku należy do wdowy czy wdowca. W konsekwencji przy ustaleniu wartości zachowku uwzględnia się tylko ten udział.

Załóżmy, że dom z działką był jedynym majątkiem małżonków i że zmarły nie miał majątku osobistego. W takiej sytuacji żona odziedziczyła po mężu przypadający na niego udział: 1/2, bo 1/2 należała już do niej. Stała się więc właścicielką całości. W razie dziedziczenia ustawowego ów udział wynoszący 1/2 przypadłby w częściach równych żonie i dzieciom, każdemu po 1/3.

Po sprowadzeniu do wspólnego mianownika udział matki w domu (wraz z udziałem należnym po mężu) wyniósłby 4/6, a każdego z dzieci – 1/6. Zachowek zatem każdego z nich to 1/12 wartości domu. Jeśli dom z działką wart jest na przykład 600 tys. zł, to wartość zachowku należnego od matki każdemu z dzieci wynosi 50 tys. zł.

[srodtytul]Wcześniejsze darowizny do zaliczenia [/srodtytul]

Trzeba także pamiętać, że na poczet zachowku zaliczane są darowizny poczynione za życia przez spadkodawcę na rzecz uprawnionych do zachowku. Jeśli więc wartość zachowku wynosi 50 tys. zł, a czytelniczka otrzymała na przykład na kupno mieszkania od rodziców (ze wspólnego majątku) jako darowiznę 80 tys. zł, czyli od każdego z nich po 40 tys. zł, oznacza to, że od matki jako spadkobierczyni należy jej się kwota uzupełniająca zachowek: 10 tys. zł. Jeśli darowizna od obojga rodziców wynosiłaby np. 120 tys. zł, zachowek nie wchodziłby już w rachubę.

[b]Spadkobierca ma obowiązek wypłacić zachowek lub sumę potrzebną do jego uzupełnienia tylko wówczas, gdy uprawniony do zachowku o to się upomni.[/b]

Jeżeli nie zechce płacić dobrowolnie, uprawniony do zachowku może wystąpić z pozwem do sądu cywilnego. Ma na to zaledwie trzy lata, licząc od dnia ogłoszenia testamentu. Po tym terminie roszczenie o zachowek się przedawnia.

Zachowek co do zasady wypłacany jest w pieniądzu. Jednakże spadkobierca i uprawniony do zachowku mogą się umówić, że jako jego spłata przekazana zostanie na przykład działka budowlana, cenny obraz, biżuteria itp.

[ramka][b]Lista uprawnionych do zachowku[/b]

Krąg uprawnionych do zachowku jest ograniczony (art. 991 § 1 kodeksu cywilnego). [b]Od spadkobiercy czy spadkobierców, a czasem i obdarowanego mogą się go domagać:[/b]

- dzieci zmarłego, a gdy te nie przeżyły spadkodawcy, to wnuki, prawnuki, a także

- małżonek oraz