Termin na żądanie zachowku: od kiedy liczyć bieg przedawnienia

Co to właściwie jest jest roszczenie o zachowek? Uprawnienie do żądania od spadkobiercy lub osoby obdarowanej przez spadkodawcę zapłaty określonej sumy pieniężnej. Ma to zapewnić uprawnionemu odpowiedni udział w majątku, którego dorobił się spadkodawca. Prawo do zachowku przysługuje ściśle określonym członkom najbliższej rodziny spadkodawcy: dzieciom, wnukom, małżonkowi, rodzicom. Jeśli nie wystąpią o zachowek w określonym terminie, roszczenie przedawni się. Oznacza to, że osoba, od której zażądają zachowku, bedzie mogła uchylić się od jego zaspokojenia.

Aktualnie obowiązujący przepis art. 1007 § 1 kodeksu cywilnego mówi, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem pięciu lat od otwarcia spadku.

Gdy zmarły zostawił testament

Jeśli spadkodawca zostawił testament, roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od jego ogłoszenia. Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego (art. 646- 654) testament ogłasza sąd albo notariusz wtedy, gdy mają dowód śmierci spadkodawcy, czyli w praktyce - akt zgonu. A skąd mają testament? Notariusz może mieć testament, który zmarły sporządził u niego. W sądzie testament złożyć musi każda osoba, w której posiadaniu znajduje się ten dokument, chyba że złożyła go u notariusza.

Problem w tym, że o terminie otwarcia i ogłoszenia testamentu nie zawiadamia się osób zainteresowanych. Mogą one być obecne przy tej czynności, jeśli dowiedzą się o terminie ogłoszenia testamentu z innego źródła niż sąd czy notariusz. Dopiero po ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamiają - w miarę możliwości - osoby, których rozrządzenia testamentu dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku.

Istnieje zatem ryzyko, że osoba uprawniona do zachowku, nie będzie tego prawa świadoma i nie zdąży wystąpić o zachowek w odpowiednim terminie. Dlatego sądy łagodniej podchodzą do przekroczenia terminu określonego w przepisach. Np. w wyroku z 17 września 2010 Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli uprawniony do udziału w schedzie nie wie o swoim prawie, bieg przedawnienia roszczenia nie rozpocznie się (sygn. akt II CSK 178/10). Z uchwały Sądu Najwyższego z 22 lutego 1972 r. (sygn. akt III CZP 102/71) wynika zaś, iż termin przedawnienia nie biegnie dopóty, dopóki uprawniony do zachowku jest uważany z mocy prawomocnego postanowienia sądu za spadkobiercę testamentowego.

Może się również zdarzyć, że zmarły pozostawi kilka testamentów, a w każdym inaczej rozrządzi majątkiem tj. inne osoby powoła do spadku a inne pominie. Sąd musi otworzyć i ogłosić wszystkie testamenty, lecz potem wyjaśnia, który jest skuteczny. W takiej sytuacji termin przedawnienia roszczenia o zachowek rozpocznie bieg, gdy to nastąpi, czyli w dniu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Gdy żądamy od obdarowanego

Przekonanie, że zachowek należy się tylko wtedy, gdy w grę wchodzi dziedziczenie testamentowe jest mylne. O zachowek może ubiegać się spadkobierca ustawowy także wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, ale pozbawił go schedy lub znacznie ją zmniejszył poprzez przekazanie za życia darowizny innemu spadkobiercy ustawowemu lub osobie spoza kręgu spadkobierców ustawowych. Np. gdy ojciec obdarował mieszkaniem partnerkę, z którą żył bez ślubu, to jego dzieci mogą żądać od niej zachowku. Siostra, której brat dostał w prezencie od rodziców dom, a ona tylko samochód, może domagać się uzupełnienia zachowku.

W takich sytuacjach do roszczenia o zachowek stosuje się art. 1007 § 2 k.c., zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia liczy się od otwarcia spadku, czyli - zgodnie z art. 924 k. c. – od chwili śmierci spadkodawcy.

Warto wiedzieć, co przerywa bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek. Będą to czynności np. sądem przedsięwzięte bezpośrednio po to, by ustalić, zaspokoić lub zabezpieczyć roszczenie. M.in. złożenie pozwu o zapłatę zachowku, zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu, a także złożenie w sądzie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Poza tym bieg terminu przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje oraz przez wszczęcie mediacji.

Trzy czy pięć lat

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że termin przedawnienia roszczeń o zachowek został stosunkowo niedawno wydłużony. Do 23 października 2011 r. były to trzy lata. Tego dnia zaczęła obowiązywać nowelizacja kodeksu cywilnego, która wprowadziła pięcioletni termin przedawnienia. Nowy termin dotyczył nie tylko roszczeń powstałych po tej dacie, lecz wszystkich, które nie zdążyły się przedawnić do 23 października 2011. Oznacza to, że jeżeli spadkodawca zmarł 22 października 2008 r., to roszczenie o zachowek przedawniło się po trzech latach , czyli 22 października 2011 r. Chyba, że zostawił testament i jego ogłoszenie nastąpiło później niż w dniu śmierci. Wtedy termin na żądanie zachowku zaczął biec od dnia ogłoszenia testamentu i 23 października 2011 r. nie upłynął jeszcze, lecz wydłużył o dwa lata. Podobnie w przypadku, gdy śmierć nastąpiła 23 października 2008 r. – nieprzedawnione w dniu 23 października 2011 r. roszczenie ulegało automatycznemu przedłużeniu do pięciu lat, czyli termin żądania zachowku upłynął 23 października 2013 r.

Spadki

Pozostało 90% artykułu