Przed wyborami wójt musi iść na urlop

Wójt gminy, burmistrz i starosta są organami administracji publicznej. Jednocześnie są pracownikami samorządowymi, zatrudnionymi na podstawie wyboru. Ich status pracowniczy reguluje ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej u.p.s.) oraz kodeks pracy (dalej k.p.). Prawo do urlopu tych osób reguluje kodeks pracy.

– Stosownie do art. 152 k.p. w trakcie trwania zatrudnienia pracownicy (w tym wójt, burmistrz, starosta) mają prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego, który co do zasady powinien być udzielony w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo (art. 161 k.p.) – mówi Danuta Rutkowska, rzecznik prasowy Głównego Inspektora Pracy. – Jeżeli pracownik nie mógł wykorzystać urlopu wypoczynkowego w tym roku, w którym nabył do niego prawo, to pracodawca jest obowiązany udzielić tego urlopu najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.) – wyjaśnia.

Nie tylko podpisywanie wniosków

Pracodawcą wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest urząd gminy, a w przypadku starosty – starostwo powiatowe. Jednocześnie wójt (burmistrz czy starosta) nie mają bezpośredniego przełożonego, bowiem sami wykonują obowiązki pracodawcy wobec podległych pracowników. Ustawodawca wskazał jednocześnie, kto – w imieniu pracodawcy – wykonuje wobec wójta (starosty) czynności z zakresu prawa pracy.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 u.p.s. czynności z zakresu prawa pracy wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta) związane z nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy, wykonuje przewodniczący rady gminy, a pozostałe czynności – wyznaczona przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) osoba zastępująca lub sekretarz gminy, z tym że wynagrodzenie wójta ustala rada gminy, w drodze uchwały.

Podobnie sprawa została uregulowana wobec starosty (art. 9 ust. 2 u.p.s.).

– Z art. 8 ust. 2 u.p.s. wynika, że czynności związane z trwaniem stosunku pracy wójta wykonuje tzw. osoba zastępująca lub sekretarz – wyjaśnia Agnieszka Rzetecka-Gil, radca prawny. – Należy do nich m.in. udzielanie wójtowi urlopu wypoczynkowego – dodaje.

Natomiast zgodnie z art. 8 ww. ustawy o pracownikach samorządowych pracodawcą wójta jest urząd gminy. Czynności z zakresu prawa pracy wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta) związane z nawiązywaniem i rozwiązywaniem stosunku pracy wykonuje przewodniczący rady gminy, a pozostałe czynności – także związane z udzielaniem urlopu – wyznaczona przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) osoba zastępująca lub sekretarz gminy.

Pamiętać przy tym należy, że ta wyznaczona przez wójta osoba zastępująca nie musi być gminnym urzędnikiem. Nie ma żadnych przeszkód, aby był to pracownik zatrudniony na stanowisku nieurzędniczym, np. pomocniczym lub obsługi, doradcy czy asystenta – dodaje.

Oznacza to, że podległy wójtowi pracownik jest upoważniony do podpisywania jego wniosków o udzielenie urlopu wypoczynkowego, a w określonych sytuacjach może nawet swojego szefa wysłać na przymusowy urlop wypoczynkowy.

Sytuacja ?się komplikuje

– Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet gdy ten nie wyraża na to zgody – mówi Danuta Rutkowska. – Stąd w przypadku niewykorzystania urlopu w ciągu roku kalendarzowego osoba wyznaczona przez wójta ma prawo i obowiązek wysłać wójta na urlop w terminie do końca 30 września następnego roku – dodaje.

ORZECZNICTWO

Artykuł 168 k.p. dopełnia regulację kodeksową co do czasu, w jakim urlopy powinny być udzielane, nie uzależniając ?tego od żadnych warunków ?i nie przewidując żadnych wyjątków.

Z art. 168 k.p. nie da się wywieść warunku, że zastosowanie ?tego przepisu zależne jest od zgody pracownika. Warunek ?taki nie został wyrażony w powołanym przepisie. Brak jest też wystarczających racji, zwłaszcza na gruncie tego przepisu, ażeby wymaganą ?zgodę pracownika wyinterpretować ponad bezpośrednią treść uregulowania normatywnego.

wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 124/05

W ocenie dr. Stefana Płażka, adiunkta w Katedrze Prawa Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, to skomplikowana sytuacja, zwłaszcza dla podwładnego, który ma swojego szefa wysłać na zaległy urlop.

Dlatego konieczna jest ingerencja ustawodawcy.

– Dopóki nie zmieni się prawo, dopóty po wyborach samorządy będą płacić duże pieniądze za urlopowe ekwiwalenty dla wójtów. A to dlatego, że podwładny – czy to sekretarz, czy „wyznaczona osoba zastępująca" – nie ma w praktyce żadnych możliwości wyegzekwowania skierowania wójta na urlop – mówi dr Stefan Płażek.

Stanowisko, że za niewykorzystany do końca kadencji urlop wypoczynkowy przysługuje wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) ekwiwalent potwierdza także Państwowa Inspekcja Pracy.

– Urlopy niewykorzystane w trakcie kadencji wójta, burmistrza czy starosty, które nie uległy przedawnieniu, przekształcają się w prawo do ekwiwalentu po rozwiązaniu stosunku pracy, co następuje z chwilą wygaśnięcia mandatu (art. 73 par. 2 k.p.) – mówi Danuta Rutkowska.

Taki ekwiwalent należy wójtowi wypłacić nie tylko w sytuacji, w której po zakończonej kadencji odchodzi on ze stanowiska w gminie, ale także, gdy wyborcy powierzą mu pełnienie tej funkcji na kolejne 4 lata.

Jednak w ocenie dr. Stefana Płażka w takiej sytuacji gmina może uniknąć płacenia wójtowi ekwiwalentu za zaległy urlop.

– Gdy wójt zostanie wybrany na kolejną kadencję, to może umówić się ze swoim pracodawcą, że zaległy urlop wykorzysta po zawarciu kolejnego stosunku pracy. W takiej sytuacji wypłata ekwiwalentu nie będzie konieczna – podpowiada dr Płażek.

Stanowisko takie potwierdza art. 71 par. 3 k.p. Zgodnie z nim – pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w par. 1, w przypadku gdy strony postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

ORZECZNICTWO

Zasadą jest korzystanie ?przez pracownika z płatnego urlopu wypoczynkowego ?„w naturze" – czyli z czasu wolnego od pracy, przeznaczonego na wypoczynek. Zastąpienie urlopu wypoczynkowego ekwiwalentem pieniężnym jest możliwe wyjątkowo – tylko wówczas,? gdy dochodzi do definitywnego rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy przed wykorzystaniem przysługującego pracownikowi urlopu. Po przywróceniu do pracy i podjęciu przez niego pracy, czyli po restytucji stosunku pracy, istnieje możliwość udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego, także urlopu zaległego, i jeżeli pracodawca udzieli pracownikowi całego przysługującego mu urlopu w tym czasie (przed kolejnym rozwiązaniem stosunku pracy), a pracownik wykorzysta przysługujący mu urlop, to brak jest podstaw do zasądzenia na jego rzecz ekwiwalentu pieniężnego.

wyrok Sądu Najwyższego ?z 12 kwietnia 2007 r., ?sygn. akt I PK 261/06

Karą w sekretarza

– Nieudzielenie pracownikowi urlopu wypoczynkowego jest wykroczeniem z art. 282 par. 1 pkt 2 k.p. zagrożonym karą grzywny od 1 000 do 30 000 zł – informuje Danuta Rutkowska. – W praktyce wykroczenia tego może dopuścić się tylko pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu, na której spoczywa obowiązek realizowania praw pracowniczych wymienionych w tym przepisie – dodaje.

W odniesieniu do burmistrzów, wójtów, prezydentów miast będzie to osoba wyznaczona przez burmistrza (wójta, prezydenta miasta) w trybie ustawy o pracownikach samorządowych. W przypadku niewyznaczenia takiej osoby odpowiedzialność spoczywać będzie na sekretarzu gminy.

Jednak w opinii prof. Andrzeja Szewca kara, o której mowa w art. 282 k.p., może zostać nałożona wyłącznie wówczas, gdy osoba wyznaczona (sekretarz) nie podejmuje czynności potrzebnej w tym celu bądź wręcz odmawia udzielenia urlopu mimo prośby wójta. Nie rozciąga się na przypadki, w których osoba ta (sekretarz) urlopu wójtowi udziela, lecz wójt z niego nie korzysta (patrz OPINIA).

Sposobem na uniknięcie kary może być też opracowanie w urzędzie gminy i ścisłe przestrzeganie planu urlopów wypoczynkowych.

Jak wyjaśnia bowiem Ewelina Dereniowska-Gugała, adwokat – zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie podkreśla się, że ustalony u danego pracodawcy plan urlopów ma charakter konstytutywny, a ustalone w nim terminy wiążą strony stosunku pracy i tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą ulegać zmianie. Oznacza to, że pracodawca, począwszy od pierwszego dnia zaplanowanego urlopu, nie ma obowiązku dopuszczenia pracownika do wykonywanej pracy, a pracownik nie może skutecznie uchylić się od wykorzystania urlopu wypoczynkowego w zaplanowanym terminie (w: Czy pracodawca może nakazać pracownikowi wykorzystanie w danym roku kalendarzowym przysługującego mu w tym roku urlopu wypoczynkowego?, www.lexis.pl).

– Jedynie uzasadnione okolicznościami przesunięcie urlopu na inny termin niż ten określony w planie urlopów lub w porozumieniu z pracownikiem będzie mogło skutkować udzieleniem pracownikowi niewykorzystanego urlopu w innym terminie – podkreśla Ewelina Dereniowska-Gugała. – Z tym jednak zastrzeżeniem, że termin ten również musi być uzgodniony pomiędzy pracownikiem a pracodawcą i nie może zostać narzucony przez pracownika (porównaj par. 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.